We hebben niemand nodig, toch?

6 april 2024
tekst: Bob Horjus; foto’s: gegenereerd met Bing Image Creator (AI)
 

People are strangers, when you’re a stranger
Faces look ugly, when you’re alone
Women seem wicked when you're unwanted
Streets are uneven when you're down                                       

The Doors
 

In verkiezingstijd ging ik in de wijk Brugakker langs de deuren om in gesprek te gaan met bewoners:

Deur 1. Man (+/- 50): “Hier in de buurt hebben we niet veel contact. Ik woon hier 38 jaar, maar de buurt is erg veranderd. Ik weet eigenlijk niet wie er hiernaast woont. Bulgaren geloof ik.” “Eenzaamheid? In een woning daar (wijst aan) overleed een man die ze pas later vonden”. “Nee, we hebben geen buurt-Whatsapp”.

Deur 2. Vrouw (+/- 40) : “Ik woon met mijn dochter van 17 jaar. Ik kreeg MS en mijn vriend trok dat niet. Hij wil drie keer per jaar op vakantie en met mij ging dat niet. Als mijn dochter 18 jaar wordt vervalt de kindertoeslag. Ik weet niet hoe ik dan mijn huur hier moet betalen”. “Een paar huizen verderop was de buurvrouw psychotisch, ze sloeg met een hamer op de ruiten en stak later haar appartement in brand. Het is er nog een puinhoop”.

Deur 3. Man (+/- 35): “De buren houden me in de gaten, ze staan te smoezen over mij. Ik heb al geklaagd bij de buurtmanager, maar niemand doet iets. Nu heb ik een advocaat in de arm genomen. Ik laat me niet wegpesten”.

Deze verhalen kreeg ik binnen anderhalf uur te horen. In dit buurtje, waar mensen minder dan 100 meter uit elkaar wonen, komt heel veel problematiek bij elkaar. Ze lijken de grip op hun omgeving kwijt te zijn en te denken dat er iets goed mis is in onze samenleving. Het is behoorlijk logisch dat ze dan op een protestpartij stemmen.

Veel mensen vragen zich af waarom Nederland de afgelopen decennia zo onrustig is geworden en waarom er zoveel dingen misgaan. In “Wintergasten” vertelde psychiater Noreema Hertz over een heersende “eenzaamheidsepidemie”: steeds meer mensen melden zich met psychische klachten die voortkomen uit eenzaamheid en het gevoel niet goed te kunnen meekomen in de samenleving. En meestal vinden ze dat ze zelf te kort schieten, dat ze niet vaardig of krachtig genoeg zijn om zelf hun problemen op te lossen.

Dat staat in schril contrast tot de ‘helden’ op TV, social media en film: krachtige, bekwame en weldenkende eenlingen die prima in staat zijn om zichzelf te redden in de gevaarlijke wereld. Kijk naar Hollywoodfilms, met hoofdrollen voor sterke, rechtvaardige personages die met ‘grote stappen, snel thuis’ fantastische resultaten bereiken. John Wayne, Tarzan, Rambo, Dirty Harry en Batman. Rolmodellen voor onzekere mensen en populair bij succesvolle winnaars die hun boontjes zelf kunnen doppen, die slim genoeg zijn en voldoende geld hebben verdiend (of geërfd). Veel van die winnaars vonden altijd al dat het leven zo in elkaar zit. Maar ook intellectuelen vielen in de vorige eeuw voor dit idee, omdat ze zich zo konden bevrijden van de beklemmende ‘spruitjeslucht’-zuilen die bol stonden van regeltjes. Nee, we zijn zelf de baas over ons leven en hebben niemand nodig om ons te vertellen wat goed is. Ja toch? Zelfverantwoordelijke zelfbepaling. Het is een krachtig ideaal dat ons allemaal aanspreekt.

Dat klopt misschien voor overwinners, maar klopt het ook voor de meerderheid van de 'middelmaat versiert de straat’ bevolking? Het ideaal van de sterke eenling heeft geleid tot een verslonzing van gemeenschappen: politieke partijen, vakbonden, geloofsgemeenschappen, sport en gezelligheidsverenigingen. Veel gemeenschappen vallen uiteen omdat gemeenschappen onderhoud vragen (er zijn geen vrijwilligers meer te krijgen). Je moet er in investeren. Als je alleen in het individu gelooft (Thatcher: “There is no such thing as society. There are individuals”  > De samenleving bestaat niet. Er zijn individuen), dan hoef je er niet in te investeren. Voor minder powervolle mensen verdwijnt de bescherming van zo’n gemeenschap, waarmee ze zich identificeerden, die gezelligheid geeft waaraan je je kunt optrekken en die hen richting gaf. Een mens is nu eenmaal een gemeenschapsdier. Ze worden zelf verantwoordelijk voor hun welzijn en ontwikkeling, en moeten “kansen grijpen”. Als dat niet lukt, voelen ze zich loosers. Denk hierbij aan het beruchte “deplorables” van Hillary Clinton. Van zoiets word je angstig en wantrouwend, wat Trump versterkte met: “It is a mean, mean world”. Het leven lijkt op die depressieve tekst van The Doors: “Mensen zijn vreemd als je zelf vreemd bent. Gezichten zijn lelijk als je alleen bent”. Als je zelf down bent lijkt de omgeving vijandig. Ook de overheid die op moet komen voor haar burgers biedt geen bescherming en gaat er van uit dat iedereen fraudeert als hij de kans krijgt. Angst en verongelijktheid leiden tot minder vertrouwen in anderen en in autoriteiten. En tot de eenzaamheidsdepressie van Noreema Hertz.

Kortom: Er is geen sprake van zwakkelingen in de samenleving die het niet redden, maar van het ontbreken van een ecologische manier van samenleven waarin mensen zich thuis en gezien voelen. Dit veroorzaakt angst en eenzaamheid die mensen doet kiezen voor “sterke mannen” (en vrouwen) die veel beloven.

Wat kan bijdragen aan een oplossing?

Herstel van Gemeenschapsgevoel: Deskundigen zijn het erover eens dat mensen elkaar nodig hebben. De mens is gemaakt om te leven in hechte gemeenschappen, zoals grootfamilies, stamverbanden en dorpen. Dat was twee generaties geleden vaak nog zo. Oplossing: laten we het gemeenschappen herstellen. Mensen kunnen profiteren van samenwerking, ondersteuning en gedeelde verantwoordelijkheid. Dit geldt voor opvoeding, het aanpakken van bredere problemen zoals armoede, psychische aandoeningen en criminaliteit.

2. Democratische ethiek: Het lijkt tegenstrijdig dat in gebieden met hoge sociale samenhang vaak extreemrechts gestemd wordt. Het benadrukt dat sociale samenhang alleen niet genoeg is. Ook sektarische groepen en de mafia hebben een super sterke sociale cohesie. Oplossing: we streven naar gemeenschap met een democratische ethiek. Dit betekent een regelmatige bespreking van waarden en normen, waarbij iedereen inspraak heeft. Het doel is om gezamenlijk te werken aan verbetering van de samenleving en het milieu.

3. Uitdagingen: Het opbouwen van zo’n gemeenschap lijkt complex. Mensen moeten weer gehoord en gezien worden en zich betrokken voelen bij hun buurt, school en andere aspecten van het leven. Het vereist inzet, openheid en geloof dat het kan. Maar het is ook leuk, gezellig en de moeite waard en je voelt dat je zinvol en nuttig bezig bent. Oplossing: laten we deze uitdaging aangaan door stap voor stap te werken aan een inclusieve, democratische gemeenschap waarin iedereen een rol speelt. 

Het kan gewoon, en wel voor iedereen in Zeist.

Om het praktisch te houden. Kijkend naar mijn eigen leven is het best realiseerbaar.

Ik prijs me gelukkig door deel uit te mogen maken van meerdere gemeenschappen. Een geloofsgemeenschap waar ik familie, en vrienden tegenkom. Waar mensen je beterschap wensen als je ziek bent of je komen helpen als je een grote klus moet doen. Waar je een woord van hoop en liefde aangereikt wordt en door de liederen en muziek opgetild wordt als je somberig bent. Iedereen is er welkom. Ook mensen die niet gelovig zijn, maar gewoon mee willen doen.

Ik prijs me gelukkig mee te doen in een actieve Zeister politieke partij, waar onderlinge warme relaties zijn en we de vraagstukken/problemen van Zeist kunnen oplossen. Iedereen is welkom om mee te doen/helpen.

Ik prijs me gelukkig met het wonen in een buurtje met vriendelijke mensen, een buurt-Whatsapp, een straatlied, jaarlijks een running diner/buurtfeest en kinderen die op straat kunnen spelen.

Ik prijs me gelukkig met mensen die heel veel huisraad beschikbaar stelden toen er twee Syrische zussen in Zeist gehuisvest moesten worden.

Ik wens zulke gemeenschappen voor alle Zeistenaren. Want we hebben elkaar ontzettend nodig.

Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder. Niet zonder ons!