De Kapel der Heilige Engelbewaarders

14 juli 2024
tekst en foto’s: Arnie Della Rosa

Dit is het vervolg van de ontmoeting met Coos van Wageningen tijdens mijn wandeling door het Molenbosch.

Hij vertelt over “De Kapel der Heilige Engelbewaarders”, laat hem van binnen zien en ik mag een fotoreportage maken. Vandaag gaat mijn al jarenlange en vurige wens om de kapel van binnen te zien in vervulling.

Voor het huis staat hij mij al op te wachten en na een hartelijke begroeting met ook zijn drie honden lopen wij naar de kapel. Om mooie foto’s te kunnen maken en om de beschilderingen op de ramen door het doorzicht van huis en boombladeren niet te laten verstoren spant Coos aan de buitenzijde met behulp van een ladder en lijmklemmen voor ieder raam een wit laken. Hij schijnt met een studiolamp buiten de kapel op de ramen zodat ik binnen mooie plaatjes kan schieten.

De stichter van de kapel
Eerst iets over “de stichter van de kapel” J.F.A.A. (Joachim Ferdinand) de Beaufort (1927-2007). Achterkleinzoon van A.J. de Beaufort en A.A. de Beaufort - Stoop, zoon van A.J. de Beaufort en A.L.C. de Beaufort - Stiepermann.

Na zijn studie Theologie in Utrecht verhuisde Joachim Ferdinand naar Gulpen. Vandaaruit diende hij als hulppredikant in de Lutherse Kerk te Heerlen en in de Deutsch Evangelische Kirche te Aken. Ook gaf hij les in kerkmuziek aan het Conservatorium te Keulen. Later sloot hij zich aan bij de Oudkatholieke Kerk en daarna de Katholieke Kerk. Als theoloog, musicoloog en als emeritus diaken (Grieks: dienaar in ruste), heeft Joachim Ferdinand in laatste jaren van zijn leven dagelijks het Getijdengebed gehouden. Iedereen was bij deze diensten welkom.

Het Getijdengebed “Liturgia Horarum” wat letterlijk “Liturgie van de Uren” betekent, is het gemeenschappelijk gebed van de kerk en bestaat uit 150 Psalmen. Iedere mysterie-tijd (het Liturgische jaar/kerkjaar kent er zes) heeft zijn eigen psalmen die telkens worden verdeeld over de getijden naar de volgorde van het Psalmenboek. Je kunt deze mysteries verderop vinden. Door dagelijks verschillende psalmen te lezen of te zingen dring je meer en meer het Goddelijk gebedenboek binnen.

Vanaf het overlijden van Joachim Ferdinand in 2007 is de kapel niet meer in gebruik en is alleen toegankelijk voor bezichtigingen onder leiding van “Gilde Zeist”. Dit gilde zet zich actief in voor de Zeister gemeenschap.

Verscholen tussen oude beuken naast het huis, lijkt het of deze kapel er al een eeuw staat. De kapel is gewijd aan de Heilige Engelbewaarders en is in drie jaar tijd tot stand gekomen. Op 2 oktober 1989 (de dag van het feest der Heilige Engelbewaarders) is de kapel ingewijd door de aartsbisschop van de Oudkatholieke Kerk, Mgr. Glazemaker.

Het is eigenlijk een mini-kerkje en misschien wel de kleinste in heel Nederland. Haar voorbeeld was een klein schuur-kapelletje dat in het dorpje Zetten in de Betuwe stond.

Ontwerp en bouw
Joachim Ferdinand ging zuinig met papier om. Hij tekende op de achterzijde van oude kalenderbladen verschillende varianten van kapelletjes. Ook maakte hij van oud karton drie-dimensionale modelletjes op schaal.

Uiteindelijk koos hij voor een zevenhoekige grondvorm, waarbij de samenkomende wanden tegenover de voorgevel als het ware uitgeklapt zijn. Hierdoor ontstond een achtste wand die evenwijdig is aan de voorgevel. Boven het dak torent een hoge spits met een “bazuinende engel” als windvaan. Deze schittert in het zonlicht en lijkt ons te roepen.

Joachim Ferdinand ontwierp de kapel tot in de kleinste details en hielp mee met de realisatie. Vele anderen hebben bij de bouw en inrichting van de kapel geholpen. Zwager van Joachim Ferdinand, Jacob Gerard van Wageningen (1922-2012), dacht als civiel ingenieur de dakconstructie uit. De praktische uitvoering nam timmerman Herman Postma ter hand. Zuster van Joachim Ferdinand, Digna Wilhelmine Ernestine de Beaufort - van Wageningen (1929-2008), schilderde samen met kunstenaar Han van den Bosch, de ramen van de kapel.

Han van den Bosch (de maker van het bronzen beeld “Juffrouw Annie De Beaufort, terugkijkend naar het Huis”), heeft ook de “bazuinende engel” als windvaan gemaakt. Het koorhek is door de metaalbewerker van de Molenweg de heer De Vree gelast en neven van Joachim Ferdinand, maakten de lessenaars en tafeltjes van het interieur.

Credo in dakranden
In de 10 dakranden rondom de gehele kapel heeft Joachim Ferdinand in het Latijn, de tekst van het Credo (de Geloofsbelijdenis) op de millimeter nauwkeurig met een freesmachine ingegraveerd. Het is prachtig gedaan en het moet om in geloofstermen te blijven een monnikenwerk zijn geweest.

­­­

Dan is het moment daar en mag ik de kapel van binnen zien. Het overweldigt mij en hij is van binnen veel mooier dan ik al die jaren dacht.

Jeugd
Mijn gedachten gaan direct terug naar mijn jeugd. Van mijn zesde tot mijn twaalfde jaar woonde ik in Enschede op het Zuidkamp bij Vliegbasis Twente. Op het Zuidkamp stond een militaire kapel alwaar ik zondags misdienaar was. Maar die kapel was lang niet zo mooi als deze.

Dagelijks liep ik ook over smalle paadjes door velden en akkers naar de Rooms Katholieke jongensschool in het dorpje Lonneker. Dit was indertijd zo’n Astérix en Obelix dorpje met ongeplaveide wegen en strikte scheiding tussen katholieken, protestanten en niet-gelovigen. Voordat de school aan ging moest ik naar de kerk en ook daar was ik misdienaar. De beste leerlingen uit de klas mochten de feestelijke huwelijksdiensten en hoogmissen dienen. Voor mij waren de diensten om 07.30 uur en begrafenissen weggelegd. Ja dat waren nog eens tijden van macht, orde en tucht.

Zeven
Wat mij als eerste opvalt is de dakconstructie. Bovenin verbinden zeven korte en zeven lange trekstangen, de hoekkepers met de centrale koningsstijl. Zij houden de dakvlakken bij elkaar. Onder de stijl hangt een ijzeren kroonluchter met vijf kaarsen.

De kapel bestaat uit het priesterkoor en het schip. Het koorhek scheidt het priesterkoor waar de priesters zitten af van het schip waar de bezoekers zitten.

Binnen het priesterkoor staat het altaar (offertafel) centraal. Dit altaar is zoals in oosterse kerken, klein en vierkant en staat tegen de muur. Dit om de gedachten “aan menselijke instelling voor geestelijke gezelligheid”, uit te bannen.

Binnen het priesterkoor wordt aan de evangeliezijde links tijdens de mis het evangelie “Blijde boodschap” gezongen en gebeden en aan epistelzijde rechts worden de Zendbrieven der Apostelen voorgelezen.

Het koor is naar het oosten gericht, omdat dit de richting is waar de zon opkomt en omdat Jezus wordt gezien als het 'Licht van de Wereld'. In het oosten zal Jezus volgens de Bijbel 'terugkeren om de levenden en de doden te oordelen'.

Boven het altaar hangen de vijf Lichten met daarboven de rode Godslamp. Deze worden ontstoken wanneer het Allerheiligste in het Tabernakel aanwezig is. Het Tabernakel is een vervoerbaar heiligdom, met daarin een kubusvormige ruimte welke het Allerheiligste is. Hierin staan de miskelken voor water en wijn en een schaal met het brood. Beiden symboliserend “Het bloed en lichaam van Christus”.

De vijf lichten symboliseren het volgehouden gebed (net zolang bidden tot het gebed verhoord wordt).

Kerkbanken
De zes oude kerkbanken zijn afkomstig uit de Oudkatholieke St. Jacobus Kerk (1870-1989). Deze stond aan de Bemuurde Weerd in Utrecht. In de rugleuningen voor de knielbanken zitten schuine klepkastjes waarin misboeken en bijbels bewaard werden.

Ik weet nog dat ik in mijn jeugd met blote knieën op dit soort houten banken moest knielen. Ze waren hard en het zand dat er op lag schuurde waardoor mijn knieën kapot gingen. Kussentjes waren in die tijd alleen voor de volwassenen bedoeld.

Beschilderde ramen
En dan die tien prachtige in vele kleuren beschilderde ramen. Zij komen door het zonlicht schitterend tot hun recht. Door het (zon)licht zijn de kleuren aan het verkleuren en op den duur zullen ze jammer genoeg helemaal verdwijnen.

Het kerkjaar (Liturgische jaar) is verdeeld in zes gedeelten (mysteriën) en loopt niet gelijk met ons kalenderjaar.

Ieder mysterie heeft zijn eigen symbool en dominerende kleur die je in de ramen kunt terugvinden. Het begint met 1. het Kerst-mysterie (Ster), 2. het Kruis-mysterie (Kruis), 3. het Paas-mysterie (Opgaande zon, wolk en duif), 4. het Missie-mysterie (Het kruis van Jeruzalem), 5. het Strijd-mysterie (Het schip der kerk) en als laatste boven het altaar 6. het mysterie der Laatste Dingen (Bliksem en bazuin).

De ramen volgen samen met de door Joachim Ferdinand zelf geschreven Hebreeuwse Bijbelteksten de gedachten van het kerkjaar en lopen gelijk met het Credo in de dakrand aan de buitenzijde van de kapel. Onder ieder raam zit een plateau waarop een kaarsje brandt als dit betreffende mysterie aan de orde is.

Naast de ramen van de mysteriën, zijn er aan beide zijden van het altaar nog twee hele mooie ramen te zien voorstellende de vier apocalyptische Wezens en de vier Aartsengelen.

Mijn Bracco Italiano jachthonden uit het Rooms-Katholieke Italië “Bella Siena & Bella Giulia” waren uiteraard erg nieuwsgierig en wilden “De Kapel der Heilige Engelbewaarders” ook graag van binnen zien.

Wat is Zeist toch mooi en wat boffen wij hier te mogen wonen.

Tot de volgende wandeling, dan op Hoog Beek en Royen!

Je kunt mijn wandelverhalen met nog veel meer foto’s vinden op Facebook in de groep “Als bomen en stenen konden praten”. Daar vind je onder andere een gedetailleerde overzichtsfoto van het Credo in het Latijn en het Nederlands, en de speciale foto’s uit de door witte doeken afgeschermde ramen met uitleg over de mysteriën met symbolen en de daarbij behorende Hebreeuwse teksten en evangelies.