Leerlingenreis naar Auschwitz

7 juli 2024
tekst en foto’s: Maarten Bos

Ik ben in 1997 in Zeist komen wonen. Ik woon in een flat in Kerckebosch vlakbij scholengemeenschap de Breul aan de Arnhemse Bovenweg. Maar in de ruim 27 jaar dat ik daar nu verblijf was ik nog nooit in het schoolgebouw van de Breul geweest. Raar eigenlijk. Onlangs kwam het er toch van. Ik had een afspraak met docent levensbeschouwing Gerda Boekel (59) en 5 leerlingen. Die scholieren waren korte tijd geleden meegeweest op de reis van de Breul naar kamp Auschwitz in Polen. Ik had ze opgezocht omdat ik graag wilde weten wat een bezoek aan een dusdanige plek deed met jongeren van een middelbare school.

Ik was wat vroeg voor de afspraak omdat ik nog wat van de Breul wilde zien. Gerda ving me op bij de hoofdingang en zorgde voor een kleine rondleiding. De Breul is een complex met verschillende gebouwen uit diverse periodes. Het oudste gedeelte was vroeger een rooms-katholiek jongensinternaat, geleid door Jezuïeten. Maar er zijn ook veel jongere gebouwen, bijvoorbeeld uit 2015. Gerda: "En binnenkort krijgen we weer nieuwbouw en verbouwingen. Er komt meer ruimte beschikbaar". De Breul heeft momenteel zo'n 1500 leerlingen. De RKS ( Rooms-katholieke scholengemeenschap) is daarmee een grote school. "Een school bovendien die veel ruimte geeft aan creativiteit", aldus Gerda.

Organisator
Gerda was onlangs ook de organisator van de reis naar Krakau en Auschwitz. Ze vertelde mij dat ze de tocht voor de 8e keer (mede-) organiseerde. Gerda: "Er waren 136 aanmeldingen. Er moest geloot worden omdat maar 54 leerlingen en 4 docenten meekonden. Voor de reis kwamen alle leerlingen vanaf de 3e klassen in aanmerking. Uiteindelijk zijn er vooral veel scholieren uit de 3e klassen meegegaan, maar bijvoorbeeld ook een vijftal uit de vijfde klassen. De leerlingen konden vrijwillig mee. Het was niet verplicht. Ze krijgen ook geen studiepunten voor hun deelname. De tocht wordt altijd zelfstandig georganiseerd door leraren".

Gerda wilde dat ik nog even aangaf dat er de nodige sponsors waren voor de excursie. Daardoor konden ook minder kapitaalkrachtige gegadigden mee. Gerda: "Speciaal vind ik dat Albert Heijn Kerckebosch ons gesteund heeft met een gratis lunch voor iedereen. Ook veel ouders en zelfs onbekenden hebben gedoneerd. Heel mooi vonden wij dat".

De bus vertrok zondagavond laat en kwam woensdagavond om 23 uur weer terug. De deelnemers hebben dus uitputtende busreizen meegemaakt. Maar leerling Tijn (16) zei: "Dat was helemaal geen probleem. We gingen ook mee voor de gezelligheid. Die was er volop. Vooral ook in de bus. Gezelligheid ja, maar dat wil niet zeggen dat het bezoek aan vooral het kamp geen indruk maakte. Dat deed het wel".

Bewuster
Zo raakte ik aan de praat met de 5 Breul-scholieren. Het waren Kaya (17),  Tijn (16), Tijn (14), Hidde (15) en Loek (15). Ze benadrukten dat de reis iets met ze had gedaan. Kaya: "We praten er ook over. Mijn moeder heeft geschiedenis gestudeerd. Voor mij is dat ook een favoriet vak. Sinds mijn tocht naar Polen kijk ik nog bewuster naar de actualiteit. Ik lees en praat over de onderwerpen als Oekraïne en Gaza". Tijn (16): "Ik denk mede door mijn reiservaring dat het heel belangrijk is om de jodenvervolgingen te blijven herdenken. Zeker nu de generatie die het heeft meegemaakt uitsterft. Je ziet toch dingen gebeuren nu die gelijkenis hebben met wat in het verleden is gebeurd. Daarom moet je de geschiedenis kennen. Dat besef ik nu des te meer".

Hidde zei tegen mij: "Ik hou me niet altijd bezig met de actualiteit. Ik heb mijn eigen dingen die belangrijk zijn. Maar ik denk wel dat wat nu in Gaza plaatsvindt een genocide is omdat een volk collectief wordt gestraft en omdat honger als wapen wordt ingezet. Dat wil niet zeggen dat daarmee een oplevend antisemitisme is goed te keuren. Toch begrijp ik de acties van de studenten op de universiteiten wel. Wij hebben begrip voor het motief van hun handelen maar niet voor de manier waarop ze het uitvoeren". Tijn (16): "Ik sta ook niet achter de vernielingen maar het is helaas wel zo dat ze juist op die manier aandacht krijgen voor hun streven".

Gerda liet nog weten dat de Breul heel veel doet aan onderwijs over racisme, antisemitisme en discriminatie. Gerda vertelde me echter dat de school het niet alleen kan. Gerda: "We hebben de ouders erbij nodig. Het gaat om de driehoek leerlingen-leraren-ouders. Maar met deze reis zijn de leerlingen alleen meegeweest, zonder de ouders. Daardoor maakte de onderneming des te meer indruk. Thuis moeten de ouders vervolgens praten met hun kinderen over de ervaringen die zij hebben opgedaan. Ideaal gesproken geven zij een reiservaring als deze een plek in de opvoeding".

Tijdens de reis werd onder meer een fietstocht ondernomen door Krakau. Natuurlijk werden Auschwitz en Birkenau bezocht. De scholieren werden daar door een Nederlandstalige gids rondgeleid. Leerling Loek las een gedicht voor bij de plaquette voor Nederlandse slachtoffers in Auschwitz en de reisgenoten legden daar ieder ook een bloem neer. Dat maakte veel indruk, zo verzekerde Gerda mij. Gerda: "Onze leerlingen waren heel respectvol. Ze waren stil. Andere aanwezige groepen waren veel luidruchtiger. Onze reisgenoten spraken ook hun afkeuring uit over het feit dat sommige bezoekers hun initialen in de gebouwen hadden gekrast. Dat zouden zij nooit doen, vertelden ze mij".

Tijn (16) en Kaya gaven nog aan dat het goed is als iedereen een keer het Poolse kamp bezoekt. Kaya: "Je wordt er bewuster van". Tijn (16): "En zelf kom je er niet zo gauw. Daarom is het goed dat de Breul dit organiseert". Gerda tot slot: "De sectie geschiedenis van de Breul is heel actief. Zo hebben we ook reisjes georganiseerd naar kamp Vught in Brabant en kamp Breendonk nabij Antwerpen. Onze school vindt het thema van de Holocaust belangrijk en actueel. De Auschwitzreis is de grote reis van de Breul. Gewoonlijk wordt hij ondernomen in de 3e klas. Nu konden ook anderen mee die door corona eerder niet aan deze tocht waren toegekomen".

Primo Levi 
Een van de leerlingen zei me nog eens dat hij ook in het heden elementen van genocide ziet gebeuren. Des te meer reden om te blijven gedenken, zo vond hij. Het deed me denken aan een uitspraak van de beroemde Italiaans-joodse schrijver Primo Levi (die zelf Auschwitz overleefde): “het is gebeurd, dus het kan weer gebeuren”.