Tentoonstelling 100 jaar SOLA

15 april 2023
tekst: Cor Krüter

Vanaf 17 april tot 22 september is er in het Historisch Informatiepunt (HIP) in het gemeentehuis van Zeist een tentoonstelling over 100 jaar geschiedenis van de Sola.

De expositie wordt georganiseerd door Stichting De ZilverKamer Zeist, de organisatie die de herinnering aan de ooit omvangrijke Zeister zilver- en bestekindustrie levend wil houden. Sola was 1 van de 3 zilverwerkfabrieken die Zeist in de vorige eeuw kende. De ZilverKamer zelf bestaat sinds 2005. Zij heeft een website - www.zilverkamerzeist.nl - met verhalen, foto’s en films over de Zeister zilverindustrie. Daarnaast verzamelt de stichting objecten gemaakt door de vroegere producenten in Zeist. Ook worden lezingen en exposities georganiseerd.

Expositie
De expositie laat een keur van de gemaakte objecten zien door de Solafabriek. Natuurlijk de diverse bestekken, oud, heel oud, maar ook nieuw, kinderbestek, kerkelijk vaatwerk, pannen en potten, reclameuitingen, advertenties voor personeel, keukengerei etc. Maar ook bijzondere objecten. Wat te denken van een van de eerste reclamefilms voor de Nederlandse bioscoop, met daarin minimaal dertien momenten die echt niet meer kunnen in deze tijd. Een fotowand die een u meeneemt in de geschiedenis van de Solafabriek. Natuurlijk is niet alles te zien, de Sola heeft eenvoudigweg te veel objecten/producten gemaakt. Maar er is wel heel veel te zien, allemaal de moeite waard om het te bekijken.

De ondernemersfamilie Gerritsen
In 1866 opende Johannes Albertus Adolf (Jan) Gerritsen (1841-1925) in Amsterdam een zilveratelier. Zijn atelier groeide uit tot een zilverfabriek. Twee zonen toonden belangstelling voor het ambacht van zilversmid en werden opgenomen in het familiebedrijf. In 1904 werd de zilverfabriek verplaatst naar Zeist. Zoon Marius Johannes Gerritsen (1882-1954) richtte in 1910 de eerste fabriek in Nederland op voor het fabriceren van alpacca ofwel nieuwzilver tafelbestek en in 1922 een tweede. Twee van zijn achterkleinkinderen geven nu leiding aan zijn bestekfabriek.

VNO-voorzitter C.J.A. (Kees) van Lede (1942-2020): "Het is mij opgevallen, dat de levensduur van veel bedrijven - in het bijzonder familiebedrijven - zich beperkt tot drie generaties. Het voortbestaan van bedrijven na de derde generatie is geen vanzelfsprekendheid." (1991)

100 jaar
Burgemeester Koos Janssen overhandigde bij gelegenheid van het 100-jarig bestaan in 2022 het predicaat waarbij koning Willem-Alexander aan de Nederlandse Metaalwarenfabriek M.J. Gerritsen B.V. (Sola-Fabriek) het recht verleende tot het voeren van het predicaat Hofleverancier. Het predicaat werd gezamenlijk in ontvangst genomen door de derde en vierde generatie Gerritsen.

Langdurige garantie en spectaculaire inruilacties
De Solafabriek geloofde in de kwaliteit van haar producten gemaakt van onderhoudsvrij roestvrij staal (rvs), dat zij in 1931 onder de merknaam Sola-Massief op de markt bracht. Op Sola-Massief werd levenslange garantie gegeven. Bij aankoop ontving de koper een schriftelijk garantiebewijs. Chique opgemaakt in de vorm van een oorkonde. Op verzilverde producten werd de kwaliteit van de zilverlaag voor een periode van 20 jaar gegarandeerd. Voor het milieu een goede zaak. Een goede zaak voor het milieu waren de inruilacties voor bestek in 1955, 1957 en 1959 en voor oude pannen in de jaren 1964, 1965, 1966, 1967, 1973 en 1974, waarbij met korting nieuw bestek en Sola-Elite pannen gekocht kon worden. Een win-win situatie voor fabrikant en consument. Bestek en pannen werden gerecycled en dat was goed voor het milieu.

Honderd jaar bestekmodellen 1922-2022
Tot midden 19e eeuw waren de soeplepel, sauslepel, groentelepel en visschep de belangrijkste dienlepels. Daarna tot begin 20e eeuw werd het aantal dienlepels en couverts gigantisch uitgebreid. Voor letterlijk ieder gerecht werd een apart bestek ontworpen.

•    Hoofdmaaltijd: aardappellepel, viscouvert, fruitcouvert, zuurvorkje (drietandig), olijflepeltje (opengewerkt), vleesvorkje (voor het gesneden vlees), trancheercouvert (grote vleesvork met snijmes voor het voorsnijden en serveren van het gebraad, slacouvert (lepel en vork), komkommercouvert (lepel en vork), aspergetang en aspergeschaar en messenlegger.

•    Dessert: druivenschaar, ijslepeltje, ijsserveerschep, natfruitlepel (opengewerkt), gembercouvert (vorkje en opengewerkt lepeltje), taartschep (voor het snijden en serveren van taart), gebaksvorkje, gebakschep (voor het serveren van petit fours) en bonbonlepel.

Zelf messen produceren
De Solafabriek ging in 1947 zelf messen produceren in Sola-Massief. Voor die tijd produceerde zij alleen de heften en werden de lemmeten geïmporteerd. Een paar jaar later verkocht de Solafabriek ook messen voorzien van een kunsthars heft. Ze waren verkrijgbaar in de kleuren bruin (brasil), ivoorwit en zwart. Het mes was lichter dan een geheel metalen mes. Geleverd werden tafelmessen, dessertmessen, broodzaag, trancheerstel en kaasschaaf.

Design ontwerpen
De Solafabriek heeft haar nieuwe bestekmodellen zonder naam van de ontwerper gepresenteerd. Slechts drie namen zijn bekend. G. Aandeweg van New look, Marius J. Gerritsen van de modellen aangeduid met 26 en 626 (‘Eigen ontwerp’) en Gerard Antonius (Gé) van den Hout (1914-1992), sinds 1948 werkzaam als reclametekenaar van de Solafabriek. Van den Hout was een succesvolle ontwerper. Een drietal bestekmodellen werd bekroond met het certificaat Gulden Vorm van de Utrechtse Jaarbeurs, een onderscheiding voor industriële en ambachtelijke producten vervaardigd van glas, kristal, aardewerk en porselein en van couvertartikelen. Het model Carmen (1958) werd in 1963 bekroond en de modellen Cora (1954) en Prelude (vóór 1965) in 1965. Cora ontving in 1955 al de Amerikaanse ‘Good Design’-prijs. Andere ontwerpen van zijn hand zijn Blanche (1957), Karla (1957), Paola (1960), Uniek/Unique (1960), Desirée (1962) en Diana (1962).

Massief zilver 999/1000 en 24-karaats goud
In 1978 komt de Solafabriek met-Massief zilver bestek en een jaar later met 24-karaats gouden bestek. Het was een eigen procedé. Een staaltje vakmanschap dat de internationale juwelierswereld paf deed staan.

De eerste nevenartikelen vóór 1940
De eerste jaren produceerde de Solafabriek alleen bestek. Begin 30’er jaren werden daar zogenaamde nevenartikelen aan toegevoegd. Praktische keukengerei van roestvrij staal en in het luxe segment artikelen van zilverpleet.

Serveergoed
Serveergoed zijn producten die op de een of andere wijze dienen om eten of drinken in te serveren. Op grond van andere kenmerken, bijvoorbeeld stijlkenmerken, zijn producten die men hier zou verwachten elders in dit overzicht ondergebracht. Zie bijvoorbeeld de categorieën Oudhollands en ajour en Modernisme.

Tafelaccessoires
Tafelaccessoires zijn voorwerpen die niet onder bestek of serveergoed gebracht kunnen worden. Het is een categorie met een grote verscheidenheid met producten. Op grond van andere kenmerken, bijvoorbeeld stijlkenmerken, zijn producten die men hier zou verwachten elders in dit overzicht ondergebracht. Zie bijvoorbeeld de categorieën Oudhollands en Ajour en Modernisme.

Tot ziens op de expositie in het gemeentehuis Zeist!

Stichting De ZilverKamer Zeist streeft in haar activiteiten samenwerking na met de erfgoedpartners in Zeist onder de paraplu van Het Geheugen van Zeist.