Gevaarvluchter

1 oktober 2023
tekst: Iris Cassandra; foto: Ronald Camstra
 

No one leaves home
Unless home is the mouth of a shark

Dit zijn de eerste regels van het gedicht Home van Warsan Shire. Shire is een Britse schrijver en dichter, die in 2016 door Beyoncé werd benaderd om teksten te schrijven voor haar album Lemonade. Ze verhuisde van Londen naar Los Angeles en leeft daar nu met man en kinderen. Al ver voordat Queen Bey haar uitnodigde, had Shire haar rauwe poëtische talent getoond. In 2011 schreef ze Conversations about home (at the deportation centre). Een lang prozagedicht met losse observaties en monologen van asielzoekers. Het vormde de basis voor Home.

Toen ze in Rome was om voor te dragen uit haar werk, liet de Somalische gemeenschap in Italië haar de voormalige – en al jaren leegstaande en verwaarloosde - Somalische ambassade zien, waarin uitgeprocedeerde asielzoekers leefden. De erbarmelijke omstandigheden die Shire daar aantrof, de manier waarop Italië mensen uit haar voormalige kolonie aan hun lot overliet, de kou, de wanhoop; het maakte haar razend en radeloos. Diezelfde avond schreef ze het gedicht dat haar internationale doorbraak zou betekenen. Wanneer in 2015 de wereldwijde vluchtelingencrisis haar hoogtepunt bereikt, en mannen als Donald Trump en Nigel Farage het politieke klimaat verder polariseren, wordt Home een hit op sociale media. Het groeit uit tot de internationale hymne voor hen die op de vlucht zijn.

Shire is zelf vluchteling geweest. Kort na haar geboorte in Kenia arriveert ze met haar Somalische ouders in het Verenigd Koninkrijk. Het gezin komt terecht in een witte migrant-onvriendelijke wijk in Londen. Na de scheiding van haar ouders is Shire twee jaar lang dakloos. Als oudste dochter zorgt ze voor haar broers en zussen, terwijl ze de middelbare school doorloopt. In de schaarse vrije tijd die ze heeft, laaft ze zich aan proza en poëzie. Ze begint zelf te dichten en krijgt daar waardering voor. Ze werkt harder en harder, totdat op een dag Beyoncé belt.

Asielzoekers en vluchtelingen worden vaak gelukzoekers genoemd. De term suggereert dat het zoeken naar geluk de aanleiding zou vormen voor het ontvluchten van hun moederland. Daarmee de echte aanleiding ontkennend: het gevaar dat deze mensen thuis lopen. Het lijkt mij beter de term gevaarvluchter te hanteren. Want als er iets is dat Home pijnlijk invoelbaar maakt, dan is het wel dat niemand zomaar zijn moederland verlaat.

No one leaves home
Until home is a sweaty voice in your ear saying
Leave, run away from me now
I don’t know what I’ve become
But I know that anywhere
Is safer than here*

*Warsan Shire, Home, Teaching my mother how to give birth, 2011, Flipped Eye Publ. Ltd.

Iris Cassandra is jurist en schrijver. Als juridisch vrijwilliger voor Vluchtelingenwerk Nederland werkt ze in Huis ter Heide en Amersfoort.
De foto is genomen op de opvanglocatie Walaardt Sacrékamp in Huis ter Heide.