De ongemakkelijke ontregeling

5 december 2019
tekst: Kirsten Vonk, foto: KLOS Media

Eind november opende burgemeester Koos Janssen Expositie Wonderland in de Gehoorzaal in Den Dolder. Dit is een tentoonstelling van fantasie-bouwwerken, gemaakt door kunstenaars met een beperking. Er waren bouwwerken die plezier en creativiteit uitstraalden maar er was ook een bouwwerk waar voor mij geen vorm in te ontdekken was en waarin injectiespuiten waren verwerkt.

Er waren kleurrijke totempalen met gezichten. De kunstenaar schreef hierover:  ‘Hij ziet mij! Ik word gezien. Hij praat wel es. Hij zal wel denken; ik vind je een lieve jongen, dat je aan me lacht’.

Dat je aan me lacht…. Een hoofdbreker. Het rationele brein weet hier geen raad mee. Het klopt taalkundig niet. Maar het gevoel daarentegen kan hierdoor geprikkeld raken. Bij mij ontstond er ruimte voor verwondering, beleving en vernieuwing. En een grote glimlach.

De organisator van de expositie vertelde mij dat hij al jaren werkt met en voor mensen met een verstandelijk beperking. Hij is groot fan van de ontregeling die deze groep met zich meebrengt. Hun gedrag is vaak onvoorspelbaar en dat zorgt voor komische, ontroerende of confronterende situaties.

Dat ondervond ik toen ik na afloop van de tentoonstelling naar buiten liep. Met een ongecontroleerde beweging sprong er spontaan een onbekende jongen voor m’n neus die keihard ‘hooooi!’ riep en me vervolgens met twee handen in de lucht een high five gaf.

Hoe zou dat voelen als zoiets op de Slotlaan zou gebeuren? Dan kun je toch wel van ontregeling spreken.

Deze mensen leven niet vanuit het hoofd. Want daar zit volgens ons nou net de beperking. Ze bedenken van tevoren niet of hun handelen als ‘normaal’ wordt ervaren . Ze handelen impulsief vanuit hun gevoel.

Alles wat afwijkt van normaal vinden wij knap lastig. Het haalt ons uit de comfortzone en van de automatische piloot, het vraagt iets anders van ons dan we gewend zijn.

Net zoals kinderen met autisme, ADD, ADHD of wat voor afkorting dan ook. We noemen het een aandoening. Ze wijken af van het gemiddelde. Ze hebben moeite met sociale contacten, moeite met school en moeite met hun anders zijn. Om ervoor te zorgen dat ze weer gaan passen in ons systeem, geven we ze medicijnen.

Maar wat als de mensen met een verstandelijke beperking of met een aandoening, als een spiegel voor ons werken? Zou het leven niet veel eenvoudiger worden als we meer gaan leven vanuit ons gevoel? Of laten de kinderen met een aandoening niet juist zien dat ons systeem kapot is? Dat we geen medicijnen nodig hebben om iets in stand te houden maar dat we juist een patroon moeten doorbreken?

Zo kunnen we bijvoorbeeld de rollen op school omdraaien. We pushen niet alleen de kennis uit boeken in het brein van de kinderen, maar we geven hen wat ze nodig hebben. We leren hen te zien wat hen bijzonder maakt, wat bij hen sterk is ontwikkeld en voeden dat met wat ze gevoelsmatig nodig hebben. Laat het hen zelf ontdekken en ontwikkelen. Pfew, wat een ontregeling.

Maar dat kan alleen als we in hun spiegel kijken, als we hen ZIEN en ons verwonderen. Niet krampachtig vasthouden aan hoe we het altijd hebben gedaan of hoe het hoort, maar ons laten ontwapenen.

In plaats van strijd tussen diverse partijen ontstaat er creativiteit, saamhorigheid en oplossingsgerichtheid. Zo zag ik ook wat de ontwapening met de burgemeester deed tijdens de tentoonstelling. Het ging hem niet om politiek of economie maar om mensen. Hij keek in de spiegel en zág de kunstenaars en ‘lachte aan hen’.

Volgende bijdrage: Historische Vereniging Den Dolder richt zich op de toekomst