Vestdijk versus Marsman

24 maart 2024
tekst: Ruud Vermaase en Arend Postma; foto’s: Ruud Vermaase

Sinds Ruud Vermaase naar Doorn is verhuisd mailt hij met Arend Postma over de voors en tegens van Doorn versus Zeist. In deel 19: lokale schrijvers. 
 

Doorn, 17 maart 2024

Beste Arend,

Vanuit mijn huis zie ik Simon Vestdijk aan zijn tafel zitten, de vaderlandse held uit ons dorp. Een smaakvol standbeeld. Schijnbaar goedgemutst schrijft hij met een vulpen in een schrift. Sigaretje nonchalant in de mondhoek. Schrijven ging hem gemakkelijk af en hij bouwde een gigantisch oeuvre op. “De man schreef sneller dan God kon lezen”, aldus dichter Adriaan Roland Holst.

Als veellezer en boekenverzamelaar ontdekte ik bij het verhuizen dat ik welgeteld één boek (De nadagen van Pilatus) van hem in mijn collectie heb. En als ik het zo zie heb ik het boek nooit uitgelezen. Laat ik toegeven dat ik De Koperen Tuin slechts als Bulkboek heb gelezen. Het maakte geen indruk, Vestdijk deed mij niks.

Maar als Doornaar moet je, naar mijn mening, toch een keer een Vestdijk uitgelezen hebben. Goedgemutst toog ik naar de bibliotheek en hoopte daar ‘Het verboden bacchanaal’ te vinden. Dat leek mij een lekker leesbare binnenkomer. Maar wat bleek? Er stond geen enkele Vestdijk in de bibliotheek. Alles uitgeleend wellicht? Ik checkte het in computer, nog erger: er is geen enkel boek van Vestdijk, de lokale held, in de hele Heuvelrugse collectie! Ik wandelde nog even rond en hoopte ergens een hoekje te vinden, gewijd aan hem en waar zijn complete collectie te zien zou zijn. Met zijn brilletje, vulpen en wat handgeschreven manuscripten. Zoiets. Veilig achter glas. Maar ook dat vond niet.

Ik raakte aan de praat met een medewerkster die wist te vertellen dat Vestdijk nauwelijks uitgeleend werd en zodoende langzaam maar zeker uit de collectie verdween. “Maar zou het niet leuk zijn om een kastje te maken met al zijn werk erin? Als eerbetoon?” Ze leek mij niet te horen en nam mij mee naar een hoek van de ‘Cantina’ waar een mooi citaat van hem op de muur staat. “En we hebben het standbeeld van hem”, voegde ze er apetrots aan toe.

Arend, hoe zit het met Hendrik Marsman, de literaire held uit Zeist? Nu weet ik dat Marsman geen goed woord voor zijn vroegere woonplaats over had. Daar kan ik Vestdijk niet op betrappen. Hij was volmaakt gelukkig in Doorn…
 

Zeist, 19 maart 2024

Hoi Ruud,

De gelukkige kunstenaar of schrijver lijkt tegenstrijdig, maar hij bestaat dus echt. Want de in Friesland geboren Simon Vestdijk was in Doorn volmaakt gelukkig.

Betekent dit dan dat Doorn aan alle voorwaarden van geluk voldoet, of was het toch meer zijn eigen persoon? In ieder geval lijkt Vestdijk met een productie van zo’n tweehonderd boeken in zijn hele schrijversbestaan het levende bewijs van een gelukkige kunstenaar te zijn geweest. Het enige boek dat ik van hem gelezen heb is ‘Ivoren wachters’. Hierin worstelt de hoofdpersoon Philip, een briljante scholier, met een slecht gebit. Dat komt omdat hij gek op okkernoten (walnoten) is. Niet alleen omdat hij die noten lekker vindt, maar vooral omdat hij het als hersenvoedsel beschouwt. Vestdijk weet hier van een simpel gegeven iets bizars te maken waarin ik zelfs flarden van Doorn meen te herkennen.   

Hoe anders moet dit geweest zijn voor de in Zeist geboren dichter Hendrik Marsman.

Daarom pak ik “Verzamelde Gedichten van H. Marsman” erbij, dat al meer dan veertig jaar in mijn boekenkast staat. Ik kocht het destijds omdat Marsman uit Zeist kwam en ik ‘Denkend aan Holland’ iconisch vond. Deze verzamelde gedichten, ‘Het geheugen van Zeist’ en Wikipedia samen geven mij enigszins inzicht in zijn bestaan. Marsman was min of meer een kosmopoliet en daardoor toch minder plaatsgebonden dan zijn collega uit Doorn. Op 21 juni 1940 vond Marsman de dood door een ontploffing op het schip ‘Berenice’ waarmee hij op dat moment in de Golf van Biskaje was. Ook krijg ik de stellige indruk dat Marsman minder gelukkig was dan Vestdijk.

Het komt waarschijnlijk door een zekere identificatie, want ik heb een zwak voor getormenteerde kunstenaars en de soms onnavolgbare en onsterfelijke kunst die zij uiteindelijk creëren. Ik denk Marsman ook te begrijpen toen hij met een hoog haat/liefde gehalte schreef: “Ik houd niet van Leiden..., maar mijn God, alles is beter dan Zeist''.

De ware gekwelde kunstenaar bestaat uit een aantal ondoorgrondelijke lagen waar het daglicht van de liefde voor Zeist nauwelijks doordringt.
 

Doorn, 23 maart

Hoe is het toch allemaal mogelijk Arend.

Ik dacht dat de Boekenweek een aardige aanleiding was voor deze Vestdijk versus Marsman mailwisseling. Nu blijkt het vandaag de sterfdag te zijn van ‘De kluizenaar van Doorn’. Want zo werd hij ook getypeerd. Hij leed aan ernstige depressies, dus of hij volmaakt gelukkig hier was, zoals we hierboven schetsen, kan ik niet onomstotelijk verdedigen.

En ja, getormenteerde kunstenaars, zijn vaak veel indringender dan gelukkige. Of het nu om schrijven, muziek of schilderen gaat. Een beetje artiest moet een rauw randje hebben. Winnaars zijn over het algemeen minder interessant dan de nummer 2.

Het algoritme van mijn digitale wereld laat plotseling allerlei berichten over Simon Vestdijk oplichten. Eentje daarvan: “Vestdijk niet lezen, dan moet je wel stapelgek zijn.” Dat meent Kees ’t Hart in een briefwisseling met Maarten ’t Hart (geen familie) naar aanleiding van zijn vijftigste sterfdag. Peter Buwalda is ook een fan van hem, lees ik in de push ups. Van de hele oude meesters lees ik Willem Elsschot en Bordewijk wel eens met veel plezier terug en laat me door hun inspireren. Ik ga toch maar eens investeren, misschien kan ik mijn leesclubje zo gek krijgen om een Vestdijk centraal te krijgen.

Om nog een wijsheid erin te gooien: ‘Toeval bestaat niet.’ Dat we juist op dit moment het over Vestdijk hebben. En toeval is de insteek van veel romans. Hoe één gebeurtenis, één ontmoeting of schijnbaar onbenullig voorvalletje het verhaal van iemands leven bepalen.

En dat het ook zo is in ons echte leven…

Foto boven: Arend (links) en Ruud bij het beeld van Simon Vestdijk in Doorn. ‘Hij lijkt zo gelukkig.’
Foto onder: Citaat van Vestdijk in het Cultuurhuis van Doorn:

Een snik tot glimlach omgelogen,
Een rijkdom die oneindig schijnt:
Zoo zijn de blaad’ren die verdrogen
Tot kleuren als het licht verdwijnt.

Simon Vestdijk, Feuilles, regel 1- 4
 

Mijn dorp, ik ben u dorre lucht
En dóprechtheid van uw vale straten
in wrok, in lanverzuurden wrok ontvlucht…

Hendrik Marsman