De Koop Lokaal Booster

13 juni 2021
tekst: Henk van Arkel en Arnout van Dijk

Door actief deel te nemen aan een lokale betaalnetwerk, de Zeister Knoop, kan de gemeente Zeist het lokale MKB, de sport en cultuur en daarmee de lokale werkgelegenheid stimuleren. Hoe een lokaal betaalnetwerk daarin een belangrijke rol kan spelen wordt uitgelegd in het onlangs verschenen boek De Koop-Lokaal-Booster, dat nu te koop is bij Kramer & Van Doorn voor ZK 19,50 (of € 19,50). Voor deelnemers aan de Zeister Knoop is het boek gratis, en mensen die nu een Zeister Knoop rekening openen (zonder inschrijfkosten) krijgen het boek er ook gratis bij.

Het zou mooi zijn als de gemeente en andere publieke instellingen het lokale betaalnetwerk gebruiken om meer lokaal en regionaal in te kopen, zodat de publieke koopkracht de lokale circulaire processen aanjaagt. Dit sluit ook aan bij de wensen van de leden van de Inwoners Advies Commissie om de Zeister Knoop een grotere rol in de Zeister samenleving te geven.

Met de Zeister Knoop is er perspectief om iets te doen in het belang van het lokale MKB en tegelijk te bouwen aan de transitie naar minder groeidwang, minder inzet van grondstoffen en fossiele brandstoffen en een ombouw naar een economie die meer gerecht is op energiearme dienstverlening, reparatie en recycling. Dat is immers ook de achtergrond waarom de Zeister Knoop is gestart vanuit Samen Duurzaam Zeist, pijler circulaire economie.

Nu we zicht hebben op een einde aan de lockdown, is het tijd om na te denken over hoe de gemeente het kleinbedrijf kan helpen om er weer bovenop te komen en lokale bedrijven een kans kan geven tegen opkomende internationale bedrijven zoals Amazon die lokale bedrijvigheid steeds meer het leven onmogelijk dreigen te maken.

Samenvatting Koop Lokaal Booster
De Engelse plaats Preston werd in 2018 uitgeroepen tot “most improved city in the UK”. Lokale bedrijven waren opgebloeid en de mensen voelden zich weer deel van één gemeenschap. Dat alles was te danken aan een koop-lokaal-initiatief dat werd opgestart door de gemeentelijke overheid. Vervolgens betrok die er steeds meer lokale semi-publieke en non-profitorganisaties bij, zoals de politie, het ziekenhuis, scholen, de grootste woningbouwvereniging en later de universiteit. De inkopers van de deelnemende partijen gingen samen hun best doen om meer lokaal in te kopen. Ze leerden van elkaar en maakten er een wedstrijd van om telkens weer het percentage lokale bestedingen te vergroten. Dankzij die inzet overleefden veel lokale bedrijven. Die bloeiden op en startende ondernemingen kregen meer kansen.

Versterken lokale economie vergroot veerkracht nationale economie
Jarenlang had de gemeente geloofd in het verhaal van de efficiënte wereldmarkt. Bovendien wilde ze geen beleid voeren dat ten koste van andere gemeentes zou gaan. Maar bij nadere beschouwing bleken beide argumenten meer ideologisch dan praktisch van aard. En ook bleek dat de hoeveelheid geld die uiteindelijk buiten Preston besteed werd, precies even groot was als voorheen. Het enige verschil was dat, voordat het geld elders werd besteed, het eerst effectiever lokaal gebruikt werd. Uiteindelijk bleek dus dat gemeenschappen hun potentie sinds jaar en dag hadden onderbenut.

Koopkracht beter benutten voordat die naar elders gaat
Dat effect — meer lokale inkoop door de gemeente — kan zelfs nog verder vergroot worden. Dat gebeurt als de leveranciers van de gemeente, en van die andere grote lokale instellingen — zich committeren om op hun beurt ook weer lokaal in te kopen. Dan blijft dat geld nog langer beschikbaar om de lokale productie en handel te stimuleren. De Oostenrijkse stad Wörgl ontwikkelde daartoe midden in de Grote Depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw een koop-lokaal-keten. Daardoor nam de werkeloosheid 25% af, terwijl die in de rest van Oostenrijk juist toenam.

De gemeente gebruikte in die aanpak tegoedbonnen om mee te betalen. Die waren alleen binnen de gemeente geldig. Ze zette daarvoor geld op een geblokkeerde bankrekening, zodat de tegoedbonnen goed gedekt waren. Dit bonnengeld onderscheidde zich op twee bijzondere manieren. Om te beginnen moest iemand die de bonnen wilde omwisselen in het geld dat op de geblokkeerde bankrekening stond, om dat dus buiten de gemeente te kunnen besteden, daarvoor 5% omwisselkosten betalen. Daarnaast kende dit lokale geld een zogeheten `vermijdbare provisie´. Over het verdiende geld betaalde je een kleine provisie, zolang je het niet zelf weer lokaal besteedde. Die negatieve rente op lokaal geld werkt als een impuls om het snel en vaak te besteden en dat geeft veel kansen op extra omzet voor het lokale midden- en kleinbedrijf en voor starters.

Een netwerk van lokale betaalrekeningen
De Social TRade Organisation (STRO) heeft deze aanpak uit Wörgl verder verbeterd. Parallel bouwde STRO een softwarepakket dat de mogelijkheden in betaalrekeningen faciliteert. Inmiddels gebruiken wereldwijd tenminste 12 banken deze software en ze bieden daarmee vele miljoenen klanten een mobiele bankrekening. De software kent dus enkele belangrijke innovaties, bovenop wat normale banksoftware kan. Zo kan aan geld een tijdteller worden meegegeven. Die kan gebruikt worden om het lokale geld een bepaalde periode binnen een lokale groep rekeninghouders te houden.

Extra kredietmogelijkheden voor mkb
Ook biedt de software de mogelijkheid om leveranciers van bedrijven die krediet nodig hebben, mee te laten betalen aan het mogelijk maken van zo’n krediet. Bij Sardex op Sardinië hebben hierdoor duizenden kleine bedrijven toch kredieten kunnen krijgen die bij standaard bankkrediet met gewone rekeningen niet mogelijk waren geweest. Het krediet dat Sardex zo kon leveren, heeft inmiddels meer dan een half miljard euro aan extra omzet voor bedrijfjes opgeleverd. Onlangs is Sardex gekocht door de Italiaanse staat, omdat die het programma wil opschalen in de strijd tegen de gevolgen van de lockdown.

Koop Lokaal Booster in Zeist
Ook in Zeist kan het MKB de extra omzet van langer circulerend geld heel hard gebruiken, en zullen ook hier goedkope kredieten hard nodig zijn voor bedrijven die door de lockdown(s) inmiddels onvoldoende eigen liquiditeit hebben. Het is daarom nuttig om een netwerk van lokale rekeningen te creëren en via die rekeningen een serieus lokaal inkoopprogramma te draaien, zodat de leveranciers van de gemeente en de grote instellingen zelf ook weer een groter deel van het inkomen lokaal gaan besteden.

De gemeente kiest er dan voor zoveel mogelijk lokaal te besteden en probeert anderen in dat lokaal inkopen te betrekken. Ze betaalt vervolgens haar leveranciers bij voorkeur voor een zo groot mogelijk deel op hun nieuwe lokale rekeningen, wat ervoor zorgt dat ook die leveranciers en daarna hun leveranciers hun best doen om dat geld ook weer lokaal te besteden. Die koopkracht gaat sneller rond dankzij de vermijdbare provisie, waardoor het geld nog meer doet voor de lokale economie: de Booster.

Bestaande leveranciers van de gemeente en de instellingen en andere betrouwbare bedrijven krijgen vooraf een bestedingsruimte, een basiskrediet om het onderling zakendoen te stimuleren. De risico’s op wanbetaling worden gedekt door de opbrengst van de vermijdbare provisie, die wegens mogelijke ontoereikendheid nu aangevuld gaat worden door enkele deelnemende bedrijven. Daarnaast is het essentieel dat de gemeente ook beperkt bijdraagt. Hiermee wordt wel een vliegwiel in gang gezet.