1 juli 2017
tekst en foto’s: Gert-Jan Lobbes
In 2016 bestond de Amsterdamse School 100 jaar. Amsterdamse School is de aanduiding van een beweging in de architectuur en vormgeving waarbij expressiviteit voorop stond. De bakstenen gebouwen zijn vaak grillig en fantasierijk door metselwerk en ornamenten, zeker in de beginfase. In de loop van de jaren 20 werd de stijl minder uitbundig en daarmee strakker.
In de hoofdstad zijn veel beeldbepalende gebouwen te vinden die tot de Amsterdamse School behoren, zoals het Scheepvaarthuis, woningbouwcomplex De Dageraad en de woningbouwcomplexen rond het Spaarndammerplantsoen. Architecten als De Klerk, Kramer en Van der Mey zijn bij velen bekend. De expressieve bouwstijl beperkte zich echter niet tot Amsterdam. Gebouwen zijn door heel Nederland te vinden. Veel mensen zijn verrast hoe veel er bijvoorbeeld in deze stijl in de provincies en steden Groningen en Utrecht gebouwd is.
Ook in Zeist, waar tussen de twee wereldoorlogen heel wat werd gebouwd, vinden we gebouwen die hun wortels in de Amsterdamse School hebben. Maar liefst twee kerken, de Noorderkerk en de Oosterkerk, werden in de jaren 30 ontworpen door de architect Plooy. Plooy heeft een groot aantal gereformeerde en hervormde kerken op zijn naam staan. Zijn kerken in Zeist zijn niet alleen mooi vormgegeven, ze zijn ook voorzien van bijzonder mooi glas in lood. In de Oosterkerk betreft het een heel ensemble van ramen, die werden vervaardigd door Atelier Valstar uit De Bilt. Een derde kerk, de Nieuwe Kerk, valt vooral op door haar expressieve bakstenen toren, die als een baken aan het einde van de Slotlaan staat.
Maar ook sommige woonhuizen in Zeist zijn onder invloed van de Amsterdamse School gebouwd. De tegenwoordig nog altijd geliefde dertiger jaren huizen gaan vaak terug op de Amsterdamse School, ook al zijn ze mede beïnvloed door stromingen als De Nieuwe Haagse School en door architecten als Frank Lloyd Wright en Dudok. Elementen van de Amsterdamse School zien we bijvoorbeeld terug bij villa's aan de Prof. Lorentzlaan en de omliggende straten. Kijkt u maar eens naar de (rietgedekte) daken, naar houtwerk aan de gevels en naar ornamenten. En wat de te denken van een tweetal villa's aan de Utrechtseweg tegenover landhuis Ma Retraite, voorzien van een halfrond pannendak en een paraboolvormige gevel? Interessant is dat verkleinde versies van deze villa's aan de Woudenbergseweg en de Bethaniëlaan staan. Helaas is de architect vooralsnog onbekend. Aan de Slotlaan staat een fraai blok van architect J. M. Paap met winkels en bovengelegen appartementen. Hoewel, fraai? In de loop der tijd is het erg veranderd, waardoor de schoonheid verloren is gegaan. In het kader van het project Centrum Zeist Vernieuwt is er misschien een kans dat het in oude glorie hersteld kan worden. Interessant is tenslotte ook De Driest van architect Leliman, oorspronkelijk een huishuidschool. Leliman was geen architect van de Amsterdamse School, maar ook hier zien we elementen van deze stroming terug, bijvoorbeeld in de versieringen van het houtwerk.
Genoemde gebouwen in Zeist worden beschreven en afgebeeld op de website Wendingen - Platform voor de Amsterdamse School, http://www.amsterdamse-school.nl/. Bijdragen van iedereen zijn welkom op de site. Mocht u gebouwen in Zeist of omgeving aantreffen die u een plaatsje wilt geven of hebt u een object in huis dat tot de Amsterdamse School behoort, bent u van harte welkom om uw eigen bijdrage te leveren. Desgewenst kan de redactie u helpen bij het plaatsen.
