Maarten bezocht de jaarlijkse Van de Poll lezing, georganiseerd door het Zeister Historisch Genootschap (ZHG). Spreekster Karen Veenland-Heineman nam de aanwezigen mee in de geschiedenis van Slot Zeist. “In 1924 redde de gemeente het Slot van de sloophamer toen een ontwikkelaar op die grond villa’s wilde bouwen.”
21 september 2024
tekst en foto: Maarten Bos
De voordracht is vernoemd naar de adellijke familie Van de Poll. Freule Jo van de Poll gaf in 1951 de aanzet tot de oprichting van de toenmalige Van de Poll Stichting. Die Stichting veranderde in 1995 van naam en werd het ZHG. Het ZHG verzorgt onder meer Historische Cafés en de Van de Poll lezing. Ook wordt het blad Seyst uitgegeven. Daarover straks nog wat meer. Doel is de kennis van de geschiedenis van Zeist te vergroten en uit te dragen. De Van de Poll lezing zelf wil bijzondere elementen van de Zeister geschiedenis belichten.
Onderwerp van de voordracht op 16 september was: “Slot Zeist: 100 jaar eigendom van de gemeente Zeist 1924-2024”. Niemand verwonderde zich over dit thema want dat komt al gedurende heel 2024 voor het voetlicht. Locatie: Slotzaal, Slot Zeist, bovenop zolder. De opkomst was groot en de toegang gratis. De lezing maakte onderdeel uit van het programma Slot 100 jaar.
Verslag
Karen begon met het aanstippen van de roerige geschiedenis van het Slot voordat het in 1924 eigendom van de gemeente werd. Karen: "In 1686 was de bouw voltooid. Eigenaar was Willem Adriaan van Nassau. In 1745 was het Slot niet langer in handen van deze Nassaufamilie. Cornelis Schellinger kocht het van Willem Adriaan 2 van Nassau en zorgde ervoor dat de Hernhutters zich op de omringende percelen konden vestigen. Dit was mogelijk omdat Slot Zeist met de aanpalende percelen een Heerlijkheid vormde. In 1835 werd Slot Zeist gekocht door Jonkheer Jan Elias Huydecoper van Maarsseveen. Huydecoper was lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland en lid van de gemeenteraad van Amsterdam. Hij restaureerde het slot in de Empirestijl, een keizerlijke stijl uit de tijd van Lodewijk Napoleon, en bracht op de plaatsen van de grisailles in de Willemszaal bijbelse afbeeldingen aan. De 17e-eeuwse tuin van de Franse Hugenoot Daniel Marot werd veranderd in een tuin in Engelse landschapsstijl, ontworpen door de beroemde tuinarchitect Jan Zocher jr., ontwerper van onder meer het Vondelpark en het Park in Rotterdam. In Slot Zeist is nog de originele aquarel van dit ontwerp te bezichtigen. Van 1867 tot 1924 was later in de 19e eeuw de familie Labouchere eigenaar van het Slot".
Sloophamer
"In 1924 redde de gemeente het Slot van de sloophamer door het gebouw en het park tot haar eigendom te maken. Dat gebeurde nadat eigenaar Rene Labouchere in 1924 om persoonlijke redenen het Slot had verkocht aan een onderneming, de bouw- en exploitatiemaatschappij Heemstede uit Utrecht. De gemeente besloot toen slagvaardig zelf te kopen vanwege "de monumentale waarde van het Slot en de betekenis ervan voor de geschiedenis van Zeist". Leidend was dus de culturele waarde van het Slot en niet een mogelijke exploitatie. De aankoop kostte Zeist 130.000 gulden. Voorkomen werd dat het gebouw werd gesloopt en dat er villa's gebouwd zouden worden op de vrij te komen grond".
"Ondanks het nobele uitgangsprincipe van de gemeente om het Slot te bewaren en te behouden was het gebouw 10 jaar later nog in slechte staat. In 1940 werd het gevorderd door de Duitse bezetter en werd er de Ortskommandatur in gevestigd. In februari 1945 raakte het gebouw door brand zwaar beschadigd. Het vuur was ontstaan door onachtzaamheid van Duitse militairen. Na de oorlog kwamen er onder meer Canadese militairen in het Slot (hen werd daar ontspanning geboden) en werden er collaborateurs in gevangengezet. De gemeente Zeist besloot al in 1946 tot herstel maar de grote restauratie van een hopeloos vervallen Slot volgde pas in de jaren 1960 tot 1969. Wel was er vanaf 1946 een vaste beheerder in dienst, de veelgeprezen Tjerk Krijt die tot 1976 aanbleef en zorgde voor veel activiteit. In de jaren 50 werden plannen voor de restauratie gesmeed onder invloed van onder andere een gedreven burgemeester Korthals Altes".
Originele indeling
"Uitgangspunt van die herstelbouwwerkzaamheden, die onder leiding stonden van restauratiearchitect baron van Asbeck, werd om terug te gaan naar de originele indeling en inrichting. Dat lukte onder meer op basis van teruggevonden oude tekeningen en andere aanwijzingen. Voor het interieur werden zoveel voorwerpen aangekocht dat de inventarislijst daarvan 5 meter behelsde. Het interieur moest hersteld worden in de oorspronkelijke, 17e eeuwse Lodewijk XIV stijl van Daniel Marot. Wat de ramen betreft zijn bij het herstel in de jaren 60 de oorspronkelijk aanwezige schuiframen teruggebracht. Deze schuiframen behoren tot de oudste ter wereld. In de Spiegelzaal kwam een Regence plafondbetimmering (die bij een Utrechtse antiquair werd aangetroffen en op maat gemaakt moest worden door houtbewerkers) en in de Willemszaal werden 4 schilderingen aangebracht. Voor wandbespanningen, gordijnen en stoffering van meubels zorgde textielexpert Jan Ruys".
"Wat de functies betreft werd eerst gedacht van het Slot een gemeentehuis of museum te maken maar dat werd al snel door de verantwoordelijke commissie veel te duur bevonden. De restauratie beoogde uiteindelijk herstel en onderhoud ten behoeve van congressen, ontvangsten en voorstellingen. De zodanige restauratie kostte het Rijk bijna 7 miljoen gulden terwijl de gemeente 2,6 miljoen opbracht. Op 8 oktober 1969 werd het Slot heropend door Prins Claus maar in de pers ging de meeste aandacht uit naar een gelijktijdig plaatsvindende protestactie gericht tegen de uitgave van de 10 miljoen gulden. De toenmalige burgemeester van Zeist Stolk was hier destijds erg ontstemd over".
Huidige tijd
In de huidige tijd heeft het Slot veel meer functies gekregen. Van een vervallen gebouw is het een bloeiend en levendig oord geworden. Karen wijdde het laatste deel van haar lezing aan het gebruik van Slot Zeist sinds 1924. In 2024 was het gebouw decor voor onder meer de Passion en de Oranje Zomer. Ook vonden er (sinds 1924) uiteenlopende evenementen als brandweeroefeningen, exposities, oefeningen van de Burger Bescherming, uitvoeringen, menig schaaktoernooi, trouwerijen, Country Fair, Pinkstermarkten, Sinterklaasbijeenkomsten en opnamen voor verschillende televisiefeuilletons (in de jaren 60 al Elizabeth Musch, Ritmeester Buat en Pipo de Clown) plaats. Karen: "Het gebruik van het Slot is grootschaliger geworden en het gebouw is nationaal veel bekender geworden. Dat komt onder meer door de tv-uitzendingen. In de laatste jaren is de horeca gevestigd in wat de Orangerie is gaan heten, in een zijvleugel van het gebouw. De Orangerie is in 2020 herbouwd en "Slotwaardig" gemaakt. Bij de herbouw werd uitgegaan van de bouw van de oorspronkelijke Orangerie uit 1682. De afzonderlijke ruimtes in de Slotvleugel zijn daarbij doorgebroken en tot 1 groot vertrek gemaakt. Er is een museumwinkel en een ruimte voor een permanente tentoonstelling over Zeist aan vastgebouwd. Voor deze vernieuwing in 2020 was het restaurant gevestigd in het souterrain van het Slot".
Karen: "Slot Zeist bestaat al 338 jaar en kan een stootje hebben. Vanaf 1924 is de monumentale, culturele en historische functie ervan belangrijk geweest voor de gemeente. Dat was de reden om het Slot te redden. Dat is nog altijd belangrijk maar nu bloeit ook de exploitatiefunctie. Het Slot is van alle Zeistenaren. Het is eigenlijk de huiskamer van Zeist en dat moet zo blijven. Willem Adriaan van Nassau zou tevreden zijn als hij wist hoe Slot Zeist heden ten dage floreert".
Na afloop van de lezing volgde een luid applaus en werd Karen door de voorzitter van het ZHG hartelijk bedankt voor de voordracht en het vele spitwerk dat zij had verricht. Deze Van de Poll lezing werd gehouden in het bijzijn van de wethouder financiën (die ook cultuur in zijn portefeuille heeft) en, heel verrassend, de burgemeester. Ik ben zelf aandachtig toehoorder geweest en kon een dag later nog veel teruglezen nadat het blad Seyst van het ZHG op mijn deurmat was gevallen. Deze uitgave van het periodiek van het ZHG had namelijk als thema: al 100 jaar een goed besluit en handelde natuurlijk eveneens over 100 jaar Slot Zeist in eigendom van de gemeente.
Meer informatie over het ZHG (ook over de mogelijkheid donateur te worden) via: www.zhg.nl
|
|
|
|