Geld ligt op straat

24 december 2023
tekst en foto: Arend Postma

Toen ik het lege bierblikje op de Jagersingel op straat zag liggen moest ik aan het programma “Geld Ligt Op Straat” van Veronica denken. Want alles met een statiegeldlogo erop, dus op blikjes, plastic en glazen flesjes, is geld waard.

Sterker nog: een verpakking met een statiegeldlogo op straat, in de struiken, naast de vuilnisbak of zelfs daarin gooien is vanuit economisch en financieel oogpunt een bijna obscene handeling – ook geld kent zijn morele grenzen.  

De gedachte achter statiegeld is simpel en voor de meeste mensen te bevatten. Als je een blikje bier koopt betaal je voor de inhoud, dus het bier. En voor de verpakking, in dit geval € 0,15 voor het blikje.

Die € 0,15 krijg je terug als je het blikje weer inlevert. Daarvoor staat er in de supermarkt een statiegeldautomaat te popelen om je bij inlevering van het blikje een tegoedbonnetje van € 0,15 te overhandigen. Hoe eenvoudig kan het leven zijn?

Maar statiegeld is niet zomaar € 0,15. Het is een prikkel de koper te stimuleren zijn blikje niet op straat of in de struiken te gooien, maar gewoon in te leveren, en dat lijkt mij niet onredelijk.

Toch blijkt uit het grote aantal blikjes in de struiken, op straat en in de openbare ruimte dat dat niet helemaal werkt zoals gedacht. Daarom de vraag: is statiegeld als prikkel wel pervers genoeg?

In de grotemensenwereld, dus daar waar CEO’s bepalen, wordt een prikkel een bonus genoemd. En als die bonus het voorstellingsvermogen van de burger te boven gaat, wordt die omgezet in verontwaardiging en gemakshalve maar pervers genoemd.

Onzichtbaar is er - ik noem het oneerbiedig micro-organismen - een grote groep Nederlanders en niet-Nederlanders die heel goed doorhebben hoe de dagelijkse werkelijkheid er onderhuids uitziet. Zij storten zich op mogelijkheden waar veel mensen hun neus voor ophalen. Zij smeren de onzichtbare raderen waardoor onze samenleving blijft draaien. Zij zien die € 0,15 als verdienmodel gebaseerd op de lamlendigheid van scholieren en burgers.

Zodoende kom ik weer op het programma “Geld ligt op Straat”. Dit werd in de jaren ‘90 door Veronica op tv uitgezonden en paste toen helemaal in de tijdgeest. Het dekte met die intrigerende titel de lading volledig en misschien nu nog wel meer. Want met de nadruk op het feit dat je op zijn minst een sukkel, een loser en stumper was als je al die kansen en mogelijkheden die zich overal om je heen voordeden niet pakte.

Eigenlijk net zo schrijnend als dat je geen lid van de Postcodeloterij bent en de hele straat die avond miljonair is geworden – een triest exces van de huidige samenleving.   

Hoofdsponsor van “Geld ligt op Straat” was toentertijd de Financiële Raadgevers Associatie (FRA). Ik zou er nooit meer aan gedacht hebben, ware het niet dat het toen in een onopvallend kantoorgebouw op de hoek Montaubanstraat / Walkartweg gevestigd was. Ik woonde toen op de Walkartweg en kwam er dagelijks een aantal keren langs.

Op het bescheiden parkeerterrein verdrongen glimmende Jaguars zich, met af en toe een gouden Rolls Royce. Deze fonkelde als een gouden tand in een hagelwit gebit en was duidelijk als statement richting losers bedoeld. FRA richtte zich in die tijd met haar slimme beleggingsproducten op particulieren die wel van een gokje hielden. Het waren ingenieuze, ondoorgrondelijke producten gebaseerd op gestapelde derivaten die op hun beurt niet meer te traceren waren. Toxische derivaten die de financiële crisis van 2008 inluidden.   

Op een dag stonden het kantoor en het parkeerterrein leeg en bleek FRA naar een glanzend kantoorgebouw aan de A12 in Bunnik verhuisd te zijn. Een paar jaar later werd het faillissement uitgesproken.