1 april 2016
tekst: Arend Postma, foto: Kees Linnenbank

Voor mij is het een déjà vu van het KRO-programma, ‘De woestijn bloeit.’ Dit radioprogramma werd in de jaren zestig wekelijks uitgezonden maar heeft zijn naam nooit echt bewaarheid zien worden, tot vijf maanden geleden. Toen stond plotseling na maandenlang zware regenval de beruchte Californische woestijn Death Valley in bloei. Death valley, behalve dat het één van de heetste plekken op aarde is, is het ook één van de droogste want met uitzondering van het jaar 2005 is er nauwelijks één druppel regen gevallen. Je kon er op de motorkap een ei bakken - vraag het maar aan Bassie en Adriaan.

De grootste openbaring door de plotselinge bloei is, dat zaden die jarenlang in de kurkdroge Californische bodem hebben gezeten plotseling zijn gaan groeien. En als voor Death Valley totaal onbekende bloemen en planten uit het niets verwarring gingen zaaien maar wel op begrip konden rekenen. Ik durf er niet eens aan te denken, want wat zal er uit al die zaden die zich nu nog in de bodem van Antartica tot de permafrost in Siberië bevinden groeien?
De boodschap van het radioprogramma ‘De woestijn bloeit’ was: De wereld wordt beter door van dorre zandvlaktes vruchtbare akkers te maken.

Dit soort optimisme geldt in zekere zin ook voor stadsuitbreidingen met Vinex-wijken, stadsvernieuwing en compleet nieuwe steden aan de Noordzeekust of in het IJsselmeer. Hieruit zijn Leidsche Rijn en nieuwe steden als Almere en Lelystad ontstaan. Maar ook de Bijlmermeer en de Laan van Vollenhove in Zeist.
Waar het bij deze projecten om gaat is dat de architect of planoloog als visionair vaak ideologische vergezichten heeft. Dus niet iemand die alleen maar stenen stapelt, asfalt laat glinsteren en een tuinkabouter in al zijn weerzin bedenkt. Nee, hij laat bij de presentatie van zijn plannen in een fraaie artist’s impression een maatschappij en omgeving zien die alleen maar uit toekomst bestaat, waar de zon nooit ondergaat en waar iedereen gelijk is.
Hij schetst nu nog taferelen die zich rondom winkelstraten, terrassen, parken met fonteinen en appartementengebouwen afspelen. Ik vrees dat er daarna alleen nog maar shoppingmalls en glimmende gebouwen overblijven als ingrediënten van een toekomst waar niemand echt op zit te wachten.
De rafelranden van de maatschappij zijn weggelaten want die bestaan niet in zijn gedroomde wereld.  Hier geen dakloze met een blauwe plastic AH tas want die tas is een collector’s item geworden omdat er nu vijfentwintig eurocent voor betaald moet worden.
In de architectuur en vooral in de stedenbouw is het megalomane denken geen onbekend verschijnsel; deze grootsheid kan tot een monotone muur van hoogbouw  leiden die de massa helaas afschrikt. Daar staat tegenover dat elke idealistische droom en visie van de architect of planoloog consequent doorgevoerd dient te worden om niet in een weerzinwekkend compromis waar niemand blij mee is terecht te komen. De sloop van de Bijlmermeer kent veel spijtoptanten want die zeggen nu: ‘Met de kennis van nu, had ik…..!’   

Als ik over de Antonlaan fiets tel ik een reeks bouwstijlen die bijelkaar opgeteld geen verhaal vertellen maar afzonderlijk een verloren gegane droom zijn. Hier ontbreekt het organische van een stad waar elk nieuw gebouw naadloos tussengevoegd wordt waardoor de eenheid alleen maar sterker en logischer wordt en daar horen de rafelranden ook bij.
Nu is aan de Antonlaan voor de invulling van het Enecoterrein een project onder de naam De Wending gestart. Bij het project is te zien dat er alle moeite gedaan is om met de Amsterdamse School als inspiratiebron het iedereen naar de zin te maken. De Amsterdamse School is zeker niet slecht maar bij de toepassing ervan is het compromis hier als grootste gemene deler duidelijk leidend geweest: helaas geen massieve hoogbouw om een keer een statement te maken!