Vuurwerk: aanslag op mens en natuur

“Het is vaste prik tegenwoordig’, schrijft gemeenteraadslid Bas van der Schild (GroenLinks), “dat we in januari de schade van de jaarwisseling opmaken. Hoeveel handen en ogen zijn er kwijt, hoeveel hulpverleners zijn er bekogeld met vuurwerk tijdens het uitoefenen van hun werk, hoeveel levens zijn er dit jaar vernietigd door vuurwerk?”

12 januari 2025

tekst: Bas van der Schild; foto: Mel Boas

Het is vaste prik tegenwoordig, dat we in januari de schade van de jaarwisseling opmaken. Hoeveel handen en ogen zijn er kwijt, hoeveel brandwonden zijn er opgelopen, hoeveel onherstelbaar gehoorverlies is er veroorzaakt? Hoeveel hulpverleners zijn er aangevallen en bekogeld met vuurwerk tijdens het uitoefenen van hun werk. En de ergste vraag: hoeveel levens zijn er dit jaar vernietigd door vuurwerk? Om nog maar te zwijgen van de materiële schade: hoeveel auto’s zijn er uitgebrand, hoeveel bushokjes, brievenbussen en vuilnisbakken zijn er vernield? 

De gemeente Zeist besteedt per jaarwisseling een ton aan de voorlichtingscampagne om ‘verstandig’ met vuurwerk om te gaan. Vervolgens wordt na een ‘rustige’ jaarwisseling vastgesteld dat er tussen de €10.000 en €15.000 euro schade is aangericht aan de publieke ruimte, denk aan vuilnisbakken en verkeersborden. Al deze publieke middelen gaat dus naar de schade en het zo veel mogelijk inperken van schade van vuurwerk.

En waar het met legaal vuurwerk vooral prijs is rondom Oud en Nieuw (en niet zo’n beetje ook, zie onderaan bij ‘Feiten en Cijfers’ het aantal vuurwerkslachtoffers van de vorige jaarwisseling), gaat Nederland het hele jaar door gebukt onder vuurwerkgeweld in de vorm van aanslagen met zeer zwaar, illegaal vuurwerk. De fikse toename van explosies in Nederland heeft meerdere oorzaken, maar één ervan is de vuurwerkcultuur in Nederland, aldus Jos van der Stap, programmamanager High Impact Crime bij de politie: “Een groot probleem is dat particulieren veel te gemakkelijk aan zwaar explosief materiaal kunnen komen en dat de drempel om het te gebruiken laag is.” Ook in Zeist hebben dit kunnen merken, in 2024 waren er hier vier explosies, en de provincie Utrecht was er sprake van een dubieus recordaantal explosies. Waarbij dus veelal gebruik wordt gemaakt van zwaar vuurwerk.

Eind vorig jaar verzuchtte ik al in een stukje op LinkedIn hoe mensen blijven beweren dat vuurwerk niet verboden zou moeten worden omdat het een traditie is. Het gros van de Nederlanders is het logischerwijs zat en zou voor een vuurwerkverbod stemmen: waar in 2022 nog 47 procent voor een verbod was, is dat percentage in 2024 al opgelopen naar 56 procent. Wat dat betreft kunnen we snel gehakt maken van het uitgekauwde argument dat vuurwerk nou eenmaal een traditie is en in Nederland gewoon bij de jaarwisseling hoort. Traditie wordt gerechtvaardigd door een breed draagvlak, daar is bij vuurwerk al lang geen sprake meer van. Sterker nog, van alle Nederlanders geeft slechts 1 op de 10 aan dat ze van plan zijn om vuurwerk af te steken. Het is op z’n minst frappant te noemen dat we per hoofd van de Nederlandse bevolking ieder jaar weer méér geld uitgeven aan vuurwerk tijdens de jaarwisseling (118 miljoen in 2024-2025, een recordbedrag). We kunnen dus wel stellen dat het hier gaat om een kleine, maar zeer luide minderheid.

Het nieuwe jaar beginnen we tegenwoordig met een koorzang van nagenoeg alle burgemeesters die oproepen tot een landelijk vuurwerkverbod, met bijval uit allerlei hoeken. Bekend is bijvoorbeeld de oogarts Tjeerd Faber, wiens initiatief Vuurwerkmanifest ruim gesteund wordt door tal van medische organisaties, maar ook verzekeraars, de Dierenbescherming, en politieke partijen van het hele spectrum (met bijvoorbeeld steun van zowel GroenLinks als de SGP). Ook de politie ziet liever vandaag dan morgen een verbod op het afsteken van vuurwerk, bij de afgelopen jaarwisseling nam geweld tegen nooddiensten flink toe en werden 295 politiemensen en 49 andere hulpverleners slachtoffer. Alleen al de politie Midden-Nederland heeft tijdens de jaarwisseling 44 aanhoudingen verricht, die vrijwel allemaal te maken hadden met verboden vuurwerk. Ook Yvonne Hondema, politiechef Midden-Nederland, vindt het daarom de hoogste tijd voor een verbod: “Ik roep iedereen op om verantwoordelijkheid te nemen en dit als samenleving niet te accepteren.”

Waarbij opgemerkt moet worden: als samenleving accepteren we dit ook helemaal niet. De meeste mensen steken immers geen vuurwerk af en zijn bovendien vóór een vuurwerkverbod. Het is dus niet zozeer ‘de samenleving’ die de verantwoordelijkheid moet nemen, maar de mensen die namens de samenleving aan de knoppen zitten: de regering. Komt goed uit, zou je denken: in de regeringscoalitie zitten partijen, en dan met name de PVV en VVD, die de mond vol hebben van Law en Order en altijd op de hand van de politie zijn. Behalve in december, blijkbaar. Want dan veranderen ze ineens in de Partij Voor Vuurwerk en Vuurwerk Voor Democratie.

In plaats van een vuurwerkverbod, ziet bijvoorbeeld de VVD liever meer handhaving op illegaal zwaar vuurwerk dat over de grens wordt verkocht en vervolgens naar Nederland gesmokkeld. Omdat ze ’t niet willen verpesten voor al die Nederlanders die wél leuk vuurwerk willen afsteken. Fijn dat ze bij de VVD zo veel rekening houden met die tien procent vuurwerkafstekers, ook al stoten ze daar hun eigen kiezers – die ook merendeels voor een vuurwerkverbod zijn – voor het hoofd. 

Ieder jaar zijn er meer gemeenten met een vuurwerkverbod. In de praktijk merken de meeste mensen heus wel dat het niet werkt. Maar er gaat wel een norm van uit, en een landelijk verbod zal dat aanzienlijk versterken. Datzelfde hebben we ook gemerkt met het rookverbod: aanvankelijk controversieel, maar inmiddels de gewoonste zaak van de wereld. 

Enkele partijen in Zeist, waaronder GroenLinks, pleiten voor een landelijk vuurwerkverbod. Zolang dat nog niet geregeld is, moeten we alles in het werk stellen om het afsteken van vuurwerk lokaal aan banden te leggen.

Zie voor een versie van dit verhaal met voetnoten en bronnen: Vuurwerk – aanslagen op mens en natuur | GroenLinks Zeist
 

Feiten & Cijfers

Letsel (getallen van de jaarwisseling 2023-2024, bron: VeiligheidNL)

• Met uitzondering van de jaren met Covid-restricties, ligt het aantal gewonden met de jaarwisseling al jaren stabiel rond de 1200;
• Bijna de helft (44%) van het aantal slachtoffers waren omstanders;
• Legaal oudejaarsvuurwerk en F1 vuurwerk (de lichtste categorie die het hele jaar mag worden afgestoken, zoals sterretjes) zorgden voor 29% van het letsel, maar zwaar, illegaal vuurwerk veroorzaakt ernstige verwondingen met bijvoorbeeld amputaties tot gevolg;
• Van vuurwerkslachtoffers die op de Spoedeisende Hulp (SEH) terechtkwamen (dus met relatief ernstiger letsel dan op een huisartsenpost) was 50% jonger dan 20, en 24% was tussen de 12 en 15 jaar oud.

Geweld tegen hulpverleners (2023-2024)

• Toename van ruim 55% bij aantal politiemensen dat slachtoffer werd van geweld;
• 295 politiemensen aangevallen;
• 49 andere hulpverleners aangevallen.

Natuurschade

• Door de harde knallen, rook, en lichtflitsen zijn wilde dieren nog dagenlang van slag;
• In de uren na oudejaarsavond overschrijdt de fijnstofconcentratie de Europese normen. Een dag later is hier niets meer van te merken, omdat het stof is neergedaald, en in de bodem en het bodemwater terechtkomt. Met name door siervuurwerk zorgt dit voor veel verontreiniging, omdat daar zware metalen in zitten. Ter illustratie: zo’n 18% van het koper in oppervlaktewater (wat giftig is voor waterleven) is afkomstig van vuurwerk.

Kosten

• Medische kosten Spoedeisende Hulp: 1 miljoen euro en verzuimkosten 2,7 miljoen euro; totaal 3,8 miljoen euro (2023-2024);
• Particuliere schade jaarlijks tussen de 10 en 15 miljoen euro;
• Geen cijfers bekend: 
  • schade aan publiek eigendom (openbare gebouwen; vuilnisbakken, etc.);
  • kosten inzet hulpdiensten