Lezing over Zeist in het Rijkswegenplan 1927

3 augustus 2024
tekst: Maarten Bos; foto boven: Ronald Camstra; foto onder: Maarten Bos

Historische onderwerpen oefenen grote aantrekkingskracht op mij uit. Kennis over de geschiedenis van je eigen woonplaats leidt tot een ruimer begrip van en ruimere kijk op je woonomgeving. Ik ben geboren en getogen in Rotterdam maar ik woon al sinds 1997 in Zeist (Kerckebosch) en ik ben mijn dorp veel beter gaan leren kennen door het bezoeken van activiteiten van het Zeister Historisch Genootschap (ZHG). 

Actueel
Gebeurtenissen die in het verleden speelden zijn vaak hoogst actueel en zijn ook belangrijk om het heden te doorgronden. Dat geldt ook voor het Rijkswegenplan dat in 1927 werd gepresenteerd en op 29 juli in het Historisch Café van het ZHG werd besproken. Er ontstond veel commotie rond dit plan, landelijk en ook in Zeist. Strijdpunt was onder meer dat er bomen gekapt moesten worden aan de Driebergseweg als het plan doorgang zou vinden. Dat was toen een heikel thema en is het in Zeist nog altijd. 

Ik ken vrijwilligers van bewonersorganisatie Samen Duurzaam Zeist (SDZ) die de nieuwbouw die in Kerckebosch vanaf 2015 werd opgeleverd nooit zullen betreden omdat voor het bouwen van die buurt 5000 bomen zijn gekapt (en ondanks het feit dat de wijk uitgeroepen werd tot "mooiste natuurinclusieve nieuwbouwwijk van Nederland"). Onlangs ontstond opschudding rond uitbreidingsplannen van de KNVB in Zeist. Om die uitbreiding te realiseren moeten ook bomen gekapt worden. Daartegen, en tegen enkele andere onderdelen van het plan, rees verzet. Dus de problematiek die in 1927 speelde is nog altijd actueel en het is daarom relevant terug te blikken op de perikelen rond het Rijkswegenplan uit de jaren ‘20. En precies dat gebeurde op 29 juli bij het ZHG.

Historisch Café
Op 29 juli organiseerde het Zeister Historisch Genootschap (ZHG, tot 1995 de “Van de Pollstichting”, opgericht in 1951 door jonkvrouw Van de Poll) namelijk haar 55e Historisch Café. Als groot liefhebber van geschiedenis en als afgestudeerd mastschappijhistoricus (Rotterdam) begaf ik mij naar deze gratis te bezoeken bijeenkomst. Locatie was zoals altijd hotel-theater Figi. Onderwerp was "Zeist in het Rijkswegenplan 1927" en inleider was ZHG-penningmeester JanHein Heimel.

Oude publicaties 
JanHein maakte gebruik van oude publicaties om zijn verhaal te ondersteunen. Die werden geprojecteerd voor in de zaal en konden wij als toeschouwers meelezen. JanHein: "Ik kan op voorhand al zeggen dat van het plan – gelukkig - in Zeist weinig terecht is gekomen. En nergens in heel het land was het verzet tegen de voornemens zo fel als juist in Zeist. Het plan uit 1927 voorzag in een grondige herstructurering van het wegennet in Nederland in de komende 30 jaar voor het toen onvoorstelbare bedrag van 300 miljoen gulden. Er waren bijvoorbeeld in het plan 20 nieuwe bruggen voorzien. Voor Zeist was er een omleiding rond het dorp gepland. De breedte van de nieuwe weg zou 32 meter worden".

JanHein: "Maar in Zeist zagen bewoners en bestuur de plannen helemaal niet zitten. Het meeste commentaar kwam op een voorgenomen kap van alle bomen langs de Driebergseweg tot aan Driebergen. Zeist wilde ook de omleiding niet. De breedte van de weg was ook veel te ruim bemeten, zo stelde de gemeente. De aantasting van natuurschoon was uit den boze. Dat ook de eenheid tussen Slot en Broeder- en Zusterplein zou worden ontmanteld (de geplande weg liep tussen het Slot en het Broeder- en Zusterplein door) speelde destijds niet zo'n grote rol. Wel wordt ergens gezegd dat de gemeente in 1924 het Slot door aankoop heeft behoed voor de sloop en dat dat nu een nutteloze daad lijkt te zijn geworden. Maar het ging toch vooral om de bomen en het natuurschoon. Deze bezwaren vonden weerklank in de landelijke pers".

Bezwaren
JanHein: "De minister wees de bezwaren af, maar in 1928 volgde een nieuw bezwaarschrift. Nu werd naar voren gebracht dat Zeist door het plan geen nieuwe haven kan laten functioneren, dat tradities werden verstoord, dat de natuur werd aangetast, dat er teveel verkeer op de weg zou komen en dat dat verkeer helemaal niet gebaat zou zijn bij de voorgestelde oplossingen. Heel veel verzet dus. En jawel, op 1 augustus 1928 werd het plan waar het Zeist betreft opgeschort. Er werd vervolgens aangestuurd op de door Zeist aangedragen oplossing van het verbreden van de Dorpsstraten. Je kunt daarmee gerust stellen dat er in Zeist niets van het plan is terechtgekomen. In De Bilt gingen de voornemens grotendeels wel door".

Natuurlijk gebeurde er na 1927 ook van alles en JanHein gaf aan het eind van zijn voordracht een overzicht van datgene op wegengebied dat hij nu als wel geslaagd beschouwt in Zeist: "De A12, die via Bunnik loopt, is gunstig voor Zeist. Zeist heeft 4 aansluitingen op snelwegen. Dat is ook goed. In de Dorpsstraten en de Lageweg bestaat sinds 1967 eenrichtingsverkeer en de Lageweg is toen ook aangesloten op de Driebergseweg. Ook die veranderingen zijn geslaagd te noemen. Tenslotte heeft de vrij recente ondertunneling bij het station Driebergen-Zeist gezorgd voor minder files".

Auto’s
Hoe zat het trouwens met de aantallen auto's in 1927? Daar vertelde JanHein ook nog over. In 1909 waren er 500 auto's in Nederland. In 1925 waren het er 25.000. In 1940 waren het 90.000. Nu zijn het er 8 miljoen. Die getallen geven aan, zo is mijn interpretatie, dat de auto in 1927 al begonnen was aan zijn onstuitbare opmars. Na de oorlog volgde de expansieve groei van het autoverkeer. In 1906 had de bekende politicus Lely al om een autoplan gevraagd. In 1915 was er een plan-Lely, in 1926 de invoering van de wegenbelasting, in 1927 het Rijkswegenplan en in 1938 de eerste autosnelwegen. De A 12 Utrecht-Arnhem was er al vanaf 1944 en werd voltooid in 1965. 

De beroemde historicus Johan Huizinga schreef voor de oorlog dat de Nederlandse steden tot aan het eind van de 19e eeuw niet wezenlijk veranderden ten opzichte van de 17e eeuw. Maar volgens Huizinga veranderde alles structureel toen het gemotoriseerd verkeer zijn intrede deed. De auto veranderde de Nederlandse stad en het platteland grondig en onomkeerbaar. 

Een fascinerend verhaal van Jan Hein gevolgd door een aantal vragen vanuit het publiek. Over 3 maanden is er weer een Historisch Café. Ongetwijfeld ook weer drukbezocht. 

Over het Zeister Historisch Gezelschap
JanHein treedt wel vaker op als spreker in de Historische Cafés. De Cafés worden 4x per jaar georganiseerd, op de laatste maandag van de eerste maand van een kwartaal in een jaar. De belangstelling is altijd groot en de bezoekers kunnen steevast gratis exemplaren van het ZHG-blad Seyst inzien en/of meenemen.

Het ZHG heeft een website en het eigen orgaan Seyst. Het Genootschap vraagt iedereen met belangstelling voor de Zeister geschiedenis donateur van het ZHG te worden.

Contact en meer informatie:
www.zhg.nl
info@zhg.nl
030-6987002
Het Rond 1
3701 HS Zeist
(het ZHG is gevestigd in het Gemeentehuis)