Burgerberaad over Oud en Nieuw

31 mei 2023
tekst en foto’s: Bob Horjus

In het nieuws: Zeist houdt een burgerberaad over de viering van Oud en Nieuw. Dat leek me wel interessant, want bij onze schoondochter ontplofte afgelopen jaarwisseling op ongeveer 1 meter afstand voor haar gezicht een ‘groot ‘rotje’. Ze schrok natuurlijk hevig. Wie de dader was? Geen idee. Er was niemand in de buurt. Misschien was het van een nabijgelegen flat gegooid? Het resultaat: piepende oren. Na even stilstaan ging ze samen met haar partner door naar huis. Die piep zakt vast later wel weer, dacht ze. Maar dat gebeurde niet. Tot op heden heeft ze nog steeds tinnitus.

Een vuurwerkfan was ik toch al niet. Ik kocht toen onze kinderen klein waren papieren zakjes die we opbliezen en lieten ploffen. Dat was ons simplistisch goedgekeurde knalwerk. Totdat de kinderen zich begonnen te generen voor hun vader.

Ook kreeg ik vorig jaar op mijn verjaardag het boekje “Tegen verkiezingen” van David van Reybrouck. Daar was ik positief over. Directe democratie in een burgerberaad kan in een aantal gevallen processen makkelijker laten verlopen. En politici hoeven met het burgerberaad niet bang te zijn dat kiezers hen op hun oordeel afrekenen.

Een mooie aanvulling van de democratie en interessant om mee te doen met zo’n experiment. Ik werd per brief gevraagd en vervolgens ingeloot.

Je vraagt je dan wel af waarom dit onderwerp in een burgerberaad aangepakt wordt. Is het omdat de politiek hier zijn handen niet aan wil branden? Is het te explosief? Is het ‘gewoon het volgende ongevaarlijke random gekozen onderwerp’ waarmee een burgerberaad-experiment gedaan kan worden of heeft het thema Oud en Nieuw zoveel met draagvlak in de samenleving te maken dat er niet top-down over besloten kan worden? Deze vragen zijn niet aan bod geweest, en ik ben ze vergeten te stellen.

De eerste avond was al direct gezellig. De inleiding en instelling van het burgerberaad door burgemeester Janssen was onovertroffen met een grap en een grol. Verder deden we een stel eenvoudige werkvormen om het gesprek op gang te brengen. Voor het eerst van mijn leven formuleerde ik of Oud en Nieuw iets is om naar uit te zien. Nooit echt over nagedacht, omdat het onvermijdelijk is. En wat zijn de zaken waarnaar ik uitzie. Tja... Gezellig met geliefden de oudjaarsavond doorbrengen. Terugkijken op het afgelopen jaar en vooruitkijken naar wat het nieuwe jaar in petto heeft. Een half uur vuurwerk kijken en buren op straat een goed nieuwjaar wensen.  Dat is het zo’n beetje.

Opvallend was dat vrijwel iedereen behoorlijk negatief was over de vuurwerkroutines zoals die de laatste tijd vorm krijgen (‘balen van‘ in burgerberaad-termen): al ongeveer vanaf kerst knallen en na de jaarwisseling in slalom tussen het vuurwerk door naar huis moeten fietsen. Vandalisme en publieke diensten dwarsbomen (alhoewel dat ook door de alcohol kan komen). Troep op straat en in mijn tuin en dan nog een vervuilende kruitdamp. Het was helder: er leefde een onder de deelnemers een urgentie: Zo kan het niet langer. Er moet wat gebeuren.

De beraadslagingen verliepen betrekkelijk probleemloos. Er werd met respect met elkaar omgegaan en naar elkaar geluisterd. Iedereen kreeg de kans zich te uiten.

Op maandag ging een groep van 10 mensen aan het schrijven van het advies. Daar waren ze wel eventjes mee bezig. Over de uitkomsten moest natuurlijk het fiat komen van de kleine honderd leden van het burgerberaad. En dat was nog niet eenvoudig. Na een dik uur van bespreking waren we nog niet eens door 3 alinea’s tekst heen, en we hadden nog maar 45 minuten. Er liep van alles spaak in de procesbegeleiding. Natuurlijk moeten we nog leren hoe je dat doet, zo’n burgerberaad, dus het werd een soort Poolse landdag. Een onderwerp centraal houden lukte niet. Er werd door elkaar gepraat, mensen begrepen niet meer wat precies het onderwerp van bespreking was.

De hoofd-procesbegeleider stelde een schorsing van de vergadering van 5 minuten in. Gelukkig kregen we toen een duidelijker leiding. Er kwam één voorzitter in plaats van de twee daarvoor. De stemmingsopties gingen van 3 (mee eens, twijfel en zwaarwegende bezwaren) naar 2 (twijfel ging er uit) en de procesbegeleiders gaven de loopmicrofoon niet meer uit handen (toen dat wel zo was waren ze met de microfoon ook gelijk de regie kwijt).

Hierna konden we de aanbevelingen betrekkelijk snel afhandelen, wat na iedere goedkeuring door de zaal met een applaus werd verwelkomd. Alhoewel, nu waren er ook weer mensen die er moeite mee hadden dat de procedure halverwege de bespreking veranderde. Zucht. Ja, democratie is niet perfect, alleen maar de minst slechte bestuursvorm.

Maar de bespreking over visie was ingewikkelder. Het meest complex werd het toen de kerngroepschrijvers een mentaliteitsomslag als voorwaarde voor verandering noodzakelijk vonden. De tekst was ongeveer: De bescherming van zwakke groepen bewoners en het milieu moet voorrang krijgen op het recht om vuurwerk af te steken. Dit vraagt om een mentaliteitsverandering. Bovendien moet er bij de jaarwisseling minder focus komen op het afsteken van vuurwerk. Dan denk ik: bij wie moet die mentaliteitsomslag plaatsvinden? Bij de burgers van Zeist neem ik aan, maar de overheid heeft nauwelijks grip heeft op mentaliteitsomslagen. Uiteindelijk is er met betrekking tot de bovenstaande mentaliteitsomslag een matig stukje tekst afgeleverd, waar ik vanwege de tijd maar mee akkoord ben gegaan. In de hoop dat die tekst in een later moment nog als onkruid zou worden weggeschoffeld.

We liepen wel drie kwartier uit. Dat vonden de meeste mensen wel een bezwaar, getuige het volgende incident: Een meneer had een ‘zwaarwegend’ argument tegen een stukje tekst. Hij kreeg de microfoon en begon: “Ik kan wel akkoord gaan met deze tekst, maar...” en direct daarop begon de zaal te applaudisseren en te lachen. De meneer begreep deze hint en hield verder zijn betoog voor zich. Er is gelukkig nog humor in de politiek.

Het resultaat werd op dinsdag positief ontvangen door het college en de raad. Het was genuanceerd, want er is niet aanbevolen dat er een algeheel verbod moet komen op vuurwerk, er was ruim aandacht voor buurt en bewonersinitiatieven en er lag een focus bij preventie en voorlichting. Een redelijke basis voor een plezierige jaarwisseling. Positief toch?

Maar achteraf gedacht: in zo’n democratisch proces van een burgerberaad komen vooral of alleen belangen van mensen aan bod. De deelnemers zagen ook wel dat milieu belangrijk is en spraken er met respect over. Maar toen ik een week na het beraad in het nieuws weer hoorde van nieuwe milieubedreigingen merkte ik: het milieu met haar dodelijke en ongemakkelijke boodschap had onvoldoende stem en ‘zat niet aan tafel’ in het burgerberaad. Het milieu onderhandelt niet. Milieuproblemen los je helaas niet op met de gemoedelijkheid van een burgerberaad, maar in harde Urgenda-rechtszaken en met de ongemakkelijke radicaliteit van Extinction Rebellion A12 bezetters die ons de noodzaak van een schone leefomgeving keer op keer op keer inwrijven.

Omwille van de privacy van de deelnemers zijn de gezichten in de eerste foto onherkenbaar geblurd