26 november 2020
tekst en foto: Dick Koopman
Je staart naar het heelal en je kijkt in het verleden. Op miljoenen lichtjaren afstand staan sterren en je weet dat wat je ziet er misschien niet eens meer is. Heel ver verleden. Maar ook dichterbij is het verleden aanwezig. Als de zon nu zou ontploffen merken we dat pas over 8,3 minuut. We leven kortom in een tijdmachine, waarbij ook mijn verleden er is op het moment dat ik dit schrijf. Het is alleen redelijk abstract. Je weet dat het zo is maar het overkomt je. Het is een gegeven dat we niet kunnen manipuleren.
Tijdmachines, zo leren we, kunnen niet bestaan. Echt?
Ik ben tot het inzicht gekomen dat mijn eigen tijdmachine bestaat en boekhandel heet. Concreter nog, de boekhandel in mijn dorp. Nog concreter: Boekhandel Kramer & van Doorn.
Als ik de boekhandel binnenga dan stap ik in een ruimte waarin zich allerlei deuren bevinden. Deuren naar het verleden, naar het nu, maar ook naar de toekomst. Deuren die ik ken, andere die ik links laat liggen en soms ook een nieuwe deur. En hoewel de boekhandel begrensd is in tijd en ruimte is de toegang tot die andere werelden oneindig uitbreidbaar.
Mijn route is altijd dezelfde. Ik loop binnen langs de tafels met bestsellers. Die bekijk ik nooit. Ik loop naar achteren en ga naar de kasten met filosofie. En daar gebeurt het. Die kasten gaan open met ieder boek dat ik zie. Ik kan heel ver terug in de tijd als ik een boek van Plato pak en opensla. Ik stap dan in het Griekenland van eeuwen geleden. Ik kan oppervlakkig kennismaken met hem maar ik kan ook ervoor kiezen de komende weken rond te dwalen in het oude Athene. Van recentere datum kan ik de laatste vertaling pakken van het werk van Kant. Met hem meelopen op zijn wandeling door Koningsbergen zo rond 1790, iedere dag dezelfde wandeling met steeds andere en diepere gedachten. Ik kan Savater pakken om na te denken over politiek in deze tijd. Of Žižek. En ik kan opeens een geheel nieuwe deur openen en voor het eerst een boek van Giorgio Agamben lezen.
Daarna ga ik altijd naar literatuur. En daar is het precies hetzelfde. Ik kan de oudheid in door de deur te openen die Dante heet. En ik kan over die andere oneindige bibliotheek lezen bij Borges. En soms word ik gegrepen door een titel die voor mij een opening geeft naar een nieuw stuk heelal. Een titel als een wormgat naar een voor mij onbekende dimensie. Zwarte Schuur was voor mij zo’n titel.
Vaak kies ik voor bekende deuren naar bekende delen van de ruimtetijd. Dan koop ik het laatst uitgegeven boek van Beauvoir bijvoorbeeld. In dát deel van het verleden vertoef ik graag. De jaren 60 en 70 van de vorige eeuw zijn in mijn verleden belangrijk. Ik hou die tijd graag dichtbij en door zo’n boek te kopen lukt dat me ook.
Door alles te lezen reis ik door de tijd. Door veel te lezen krijg ik niet alleen een beeld van al die eeuwen maar ik kan het ook bijna ruiken en voelen. De tijd is dichterbij gekomen en al dat verleden wordt ook mijn verleden.
Sterker nog: door te lezen word ik onderdeel van die tijd, van het nu en van de toekomst mét al die mensen. De auteurs maar ook de personages in al die boeken. Ik breid mezelf uit in het heelal.
Maar hoe zit het dan met de toekomst?
Ook die is toegankelijk. Ik loop naar de kasten Maatschappij of Wetenschap en daar kan ik toegang vinden tot de toekomst. Of beter gezegd: tot hoe we nu over de toekomst denken.
Ik heb toegang tot de toekomst van de multiculturele samenleving bijvoorbeeld, waarbij ik met een ander kan meelopen en praten en denken over voordelen en nadelen. Maar ik kan ook in gesprek gaan over de Snarentheorie als alternatief voor of verdieping op de elementaire deeltjes van de kwantummechanica.
De boekhandel stelt me zelfs in staat het verleden niet alleen te betreden, maar opnieuw te creëren. Ik neem een kookboek met recepten die al eeuwen bestaan en maak die thuis na. De geuren gaan door het huis. In het nu kan ik zo de wereld over reizen. Ik kook heerlijk Koreaans. Ik neem een recept, ga bij de toko Koreaanse kruiden en kruidenpasta’s koken en ga aan de slag. En als ik daarmee bezig ben, weet ik dat op enig moment aan de andere kant van de wereld ook iemand dit bereidt.
Ik kan zo doorgaan. De afdeling reisboeken. Theologie. Ik stap de deur door samen met Anselm Grün die me dichterbij Benedictus brengt. Mij met hem laat wandelen. Geschiedenis, om een van de vele biografieën van Churchill te lezen. Contact met de Boerenoorlog of met Duinkerken waar ik ooit op het strand stond.
Omdat de fysieke boekhandel mij dit allemaal geeft zal ik nooit online boeken kopen. Het is niet alleen een kwestie van je lokale winkelier ondersteunen. Het is veel meer. Het is een panopticum waarin ik stap bij binnenkomst en waar ik een paar maal per week een deur open en in mijn eigen tijdmachine stap. Zo had Bentham zijn panopticum niet bedoeld – dat ging om een gevangenis, om het uitoefenen van macht over anderen – maar het principe is hetzelfde. Ik sta op één punt, mijn leven, en zie alles om mij heen en meer. Ik heb de macht om door deuren te lopen en nieuwe werelden te ontdekken. Mijn panopticum draait om vrijheid en reizen in de tijd.
Wow, kun je denken als je dit leest. Dat een gewone boekhandel dit doet. Of je kunt denken, ‘die Koopman draaft wel wat door’. Mag allebei. Maakt me niet uit. Wat ik weet is waar mijn fascinatie voor de boekhandel vandaan komt en waarom ik er werkelijk iedere dag opnieuw, even gretig kan rondlopen. Omdat het mijn eigen tijdmachine is waarbij de wereld toegankelijk wordt gemaakt. En het goede nieuws is dat er geen einde aan komt. Er is altijd een nieuwe deur naar een nieuwe bestemming, of gewoon een nieuw inzicht achter een bekende deur.
Een dag niet lezen is een dag niet leven.
Meer columns van Dick Koopman op www.dickkoopman.com
