Vijf tekenen dat iemand aan dementie kan lijden

30 juni 2024
tekst en foto: Margot ten Hoor

Gisteren werd ik gebeld door een dame uit Zeist die me vroeg wat er mogelijk was aan zorg voor haar tante. Haar tante woont alleen in een vrijstaand huis in Zeist, was altijd erg zelfstandig geweest, ook na het overlijden van haar man 5 jaar geleden. Het echtpaar had zelf geen kinderen, dus was de nicht van mevrouw degene die nu een oogje in het zeil hield.

Ze vroeg naar de mogelijkheden, voor mij is deze vraag eenvoudig te beantwoorden. Eerst is het aan mij om in te schatten wat deze mevrouw weet over (particuliere) thuiszorg. Soms hebben mensen al ervaring met andere zorgvragen dichtbij van een vader of een moeder en kennen ze alle regels, wetten en mogelijkheden. In andere gevallen, zoals bij deze mevrouw, gaat de kennis over wat er mogelijk is niet verder dan het idee van de wijkverpleegkundige die bij wijze van spreken nog in uniform met gesteven kapje door het dorp fietst.

Er is wat veranderd sindsdien. Als eerste vraag ik naar de reden van de zorgvraag. Mevrouw heeft last van haar geheugen. Ik leg haar uit wat we kunnen en dat 4 uur zorg de minimale afname is en 24 uurszorg het maximale (uiteraard) aan 1 op 1 zorg thuis. Er gaat een wereld voor haar open.

Ik probeer in te schatten in welke fase van de geheugenproblematiek / dementie mevrouw is. Ik luister haar verhaal aan en gaandeweg vallen mij meerdere zaken op:

• Mevrouw deed haar boodschappen altijd zelf bij de Albert Heijn in Kerckebosch, dat gaat niet meer en doet de nicht voor haar.
• De nicht van mevrouw was een tijdje terug met vakantie en toen is mevrouw haar huis niet uit geweest.
• Nog steeds komt mevrouw soms dagen niet uit bed.
• Mevrouw was niet klein, 1 meter 75, maar woog nog maar 48 kg.

Ik vertelde de nicht dat de situatie en het geheugen van mevrouw misschien wel slechter was dan ze wellicht dacht. Vaak komen we daar achter als we starten in een zorg en meteen wat langere tijd bij iemand zijn. De huisarts was langs geweest en merkte op dat mevrouw en het huis er keurig uitzagen. Mensen die lijden aan dementie kunnen hun achteruitgang echter nog lang verbloemen. In het uur dat de huisarts er is wordt dan alle energie gestoken, zodat mensen achteraf vaak doodmoe zijn en de huisarts een vertekend beeld krijgt.

Het herkennen van dementie bij ouderen is vaak gelegen in het herkennen van vijf signalen:

1. Zelfzorgtekort door geheugenverlies
Een van de meest voor de hand liggende tekenen van dementie is geheugenverlies en vergeetachtigheid. Dit kan variëren van het vergeten van recente gebeurtenissen tot het vergeten van belangrijke afspraken of het steeds herhalen van dezelfde vragen. Het kan ook moeilijk zijn voor de persoon om nieuwe informatie te onthouden of zich te herinneren waar ze iets hebben gelaten.

Daarnaast kan de persoon moeite hebben met het herkennen van gezichten van bekenden, inclusief familieleden en vrienden. Ze kunnen verward raken over waar ze zijn of hoe ze ergens zijn gekomen. Ook kan er een verstoring zijn in het beleven van tijd. Kortgezegd zijn er problemen met tijd, plaats en persoon. Dit soort geheugenproblemen kunnen de dagelijkse structuur en het functioneren van de persoon beïnvloeden.

Door het verliezen van structuur in de dag kunnen maaltijden worden overgeslagen, soms is de prikkel tot eten verdwenen of eten mensen juist meerdere keren achter elkaar. Vaker komt het voor dat mensen niet of nauwelijks meer het initiatief nemen iets te eten of klaar te maken. Of dat de handeling simpelweg niet meer lukt, dat noemen we ‘apraxie’. Ook het dragen van steeds dezelfde kleding, al dan niet met vlekken of het over elkaar dragen van verschillende kledingstukken is een alarmerend teken.

2. Veranderingen in gedrag en persoonlijkheid
Dementie kan ook leiden tot veranderingen in gedrag en persoonlijkheid. De persoon kan prikkelbaar, rusteloos of verward worden. Ze kunnen zich terugtrekken uit sociale activiteiten die ze eerder leuk vonden en kunnen moeite hebben om zich aan te passen aan veranderingen in hun omgeving. Onvoorspelbaar gedrag, achterdocht, stemmingswisselingen en onredelijke woede-uitbarstingen kunnen ook voorkomen.

Het is belangrijk om te begrijpen dat deze gedragsveranderingen niet opzettelijk zijn, maar het gevolg zijn van de progressie van de ziekte. Het kan moeilijk zijn voor familieleden om hiermee om te gaan, maar het is essentieel om geduldig en begripvol te zijn.

3. Moeite met taal en communicatie
Dementie kan ook invloed hebben op de taalvaardigheden en communicatievaardigheden van een persoon. Ze kunnen moeite hebben met het vinden van de juiste woorden, zinnen maken of hun gedachten uitdrukken. Dat noemen we ‘afasie’. Het kan ook moeilijk zijn voor hen om anderen te begrijpen of de betekenis van woorden te achterhalen.

Daarnaast kunnen ze moeite hebben om instructies op te volgen of een gesprek te volgen. Dit kan frustrerend zijn voor zowel de persoon met dementie als voor degenen die met hen communiceren. Het is belangrijk om geduldig te zijn en de tijd te nemen om te luisteren en te begrijpen wat ze proberen te zeggen.

4. Verminderde besluitvorming en planvaardigheid
Een ander teken van dementie is verminderd vermogen tot plannen en besluitvorming. De persoon kan moeite hebben met het evalueren van risico's en het nemen van beslissingen. Ze kunnen impulsieve acties ondernemen zonder de mogelijke gevolgen te overwegen.

Dit kan zich uiten in financiële problemen, zoals het uitgeven van grote hoeveelheden geld aan onnodige aankopen of het vergeten van rekeningen te betalen. Stapels ongeopende post is ook een duidelijk teken van het niet meer kunnen overzien van de eigen situatie.  Het kan ook leiden tot situaties waarin de persoon zichzelf in gevaar brengt, zoals het vergeten van de kachel uit te zetten of de voordeur ontgrendeld te laten.

5. Verlies van interesse in activiteiten en hobby's
Een ander teken van dementie is het verlies van interesse in activiteiten en hobby's die de persoon eerder leuk vond. Ze kunnen desinteresse tonen in sociale interacties, het vermijden van sociale bijeenkomsten of het niet deelnemen aan hun favoriete hobby's.

Dit kan te wijten zijn aan een combinatie van factoren, waaronder veranderingen in cognitieve functies, vermoeidheid en verminderd vermogen om plezier te ervaren. Het is belangrijk om te proberen de persoon te betrekken bij activiteiten die ze in het verleden graag deden en hen te ondersteunen bij het vinden van nieuwe interesses die mogelijk beter passen bij hun huidige mogelijkheden.

Zelfzorgtekort
Bij deze mevrouw was er duidelijk een sprake van zelfzorgtekort, wat te zien was aan haar gewichtsafname. Zelf boodschappen doen lukte ook niet meer, met name omdat het vermogen tot plannen en nemen van initiatief ontbreekt.

Om deze reden blijft mevrouw ook in haar bed liggen op het moment dat er geen prikkels meer zijn van buitenaf. Zoals iemand die samen met haar boodschappen doet of met haar in de koelkast kijkt wat er nog aan etenswaar is.

Ik zie ernaar uit om voor deze mevrouw wat te kunnen betekenen, wat dat kunnen we zeker. Door enkele uren per dag haar te begeleiden en het terugbrengen van de rust, reinheid en hier met name regelmaat kun je veel bereiken. We helpen mensen weer om samen een stap te zetten in het sociale leven en zorgen ervoor dat mensen weer regelmatig eten en het dag-nachtritme herstellen. Dit betekent dat mensen weer in de nacht gaan slapen en zo min mogelijk overdag.

Test
Twijfel je of een familielid en bekende lijdt aan dementie ? Online staat er een dementietest die door het simpelweg van het stellen van een aantal vragen een uitkomst geeft of er sprake zou kunnen zijn van dementie. Dementie herkennen kan lastig zijn. Gelukkig zijn er subtiele tekenen die je kunt herkennen om de mogelijkheid van dementie te onderzoeken. Via deze link kun je samen met jouw partner of ouder de dementietest invullen. De uitslag van deze test geeft een indicatie, maar is geen diagnose voor dementie.