Is Zeist een dorp of een stad?

Zeist is en blijft een dorp. Op zaterdag gaan Zeistenaren naar het dorp en niet naar de stad, dat is Utrecht. Zeist heeft absoluut niets stads. Zeist is eigenlijk behoorlijk saai en moet het helemaal van de omgeving hebben. Wijk daarentegen is meer stad, kijk naar de culturele rondjes en de festivals. En heeft historie. Toch woon ik graag in Zeist, lekker rustig en toch dichtbij Utrecht en de natuur.

Het wordt zeker hoog tijd dat Zeist een stad wordt genoemd. Zeist kwalificeert zich op grond van bevolkingsgrootte, rijksstraatwegligging, intensief busverkeer en treinstation Driebergen-Zeist.

Henk van Leeuwen is geboren en getogen in Zeist

In 2006 heb ik samen met Rutger Loenen het artikel: ‘Austerlitz in 1806 tot stad verheven.’, verschenen in Seijst, nr. 2 (2006), p. 46-50, geschreven. In dit artikel schrijven we over stadsrechten het volgende: 'Wij maken onderscheid tussen het leven in de stad en op het platteland. Dit onderscheid bestaat al sinds de Romeinen. Zij bouwden steden en dorpen langs de wegen die zij aanlegden.
Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal (elfde druk; 1989) geeft van een stad twee verklaringen: (1) als historische term: een gewoonlijk ommuurde plaats die een eigen bestuurs- en rechtskring vormt (volgens een bepaald, aan haar verleend recht, een privilege), afgescheiden van en in tegenstelling tot het platteland, en (2) in de moderne betekenis: grote samenhangende bebouwing, ingedeeld in straten (in tegenstelling met dorp). Voor dorp geeft Van Dale de volgende twee verklaringen: (1) als historische term: iedere plaats zonder gracht en, muren en poorten, en (2).als bebouwde kom van een gemeente op het platteland (kleiner dan een stad en groter dan een gehucht).

Sinds de 12e eeuw verkregen een aantal plaatsen in de Lage Landen van de landsheer stadsrechten. Dat hield in dat een plaats bepaalde privileges ontving; om bijvoorbeeld stadsmuren te bouwen of markt te houden. Zo ontvingen hier in de omgeving Utrecht in 1122 stadsrechten en Amersfoort in 1259. De Koppelpoort in Amersfoort is nog een restant van de stadsmuur.
Tijdens de Bataafse Republiek werd het stadsrecht in de Staatsregeling van 1798 afgeschaft. Men kende alleen gemeenten. Na de Franse tijd werd weer onderscheid gemaakt tussen steden en dorpen. In 1851 werd de Gemeentewet ingevoerd en deze wet kent alleen gemeenten.'
In de grondwet werd tot 1983 alleen gesproken over Amsterdam als stad, waar staat dat de koning in de stad Amsterdam wordt ingehuldigd.

Zeist heeft nooit stadsrechten ontvangen en behoorde tot de plattelandsgemeenten in Utrecht.
Ik vind de beschrijving in de 'Gids van Utrecht naar Rhenen' (circa 1890), zo mooi. Hierin staat: 'Het dorp Zeist heeft een steedsch karakter. De nette aaneengesloten huizen, het Gemeentehuis met oud-Holland-schen, fraaien voorgevel (1876), het moderne Post- en telegraaf kantoor, ja zelfs de trottoirs geven het dorp 't uiterlijk van eene stadswijk; de geschoren linden langs de huizen der 2e Dorpsstraat kunnen dien indruk niet wijzigen.'

Pierre Rhoen is archivaris van Gemeente Zeist.

Het antwoord op de vraag van Hans de Bree is: geen van beide. Zeist is een Heerlijkheid.