Mantelzorgers

14 januari 2022
tekst en foto’s: Claire van Spanje-Blom

Boven haar mondkapje zie ik vermoeide ogen. Het is een aanname dat haar ogen getekend zijn door vermoeidheid. Ik heb haar niet eerder ontmoet. Dochter is pas net binnen. De ambulanceverpleegkundigen hebben een half uur geleden moeder naar hospice Heuvelrug gebracht. Dochter kwam op eigen gelegenheid. En nu zijn ze weer bij elkaar. Moeder en dochter waren eigenlijk altijd al samen. Vanaf haar geboorte waren ze samen: een gezin van twee. Een echtgenoot en vader was nooit in beeld. Ze oogt dus vermoeid, die dochter. Ze is mantelzorger voor haar moeder, al vele jaren. En mantelzorgers worden op enig moment moe. Dit is geen aanname, maar een gegeven.

Halverwege de negentiger jaren organiseerde ik met een werkgroep van verpleegkundigen een symposium. ‘Mantelzorg’ was als vernieuwend thema op het programma gezet. Het begrip mantelzorg was destijds nog niet ingeburgerd. Probeer je dat eens voor te stellen! Het huidige zorgsysteem kan niet meer zonder. Langdurige onbetaalde zorg voor onze naasten is niet meer weg te denken uit onze maatschappij.

Wat ik destijds nog niet kon bedenken is, dat ik zelf die mantelzorger zou worden. Eerst voor mijn vader en later voor mijn moeder. Mijn zorgafhankelijke ouders waren gescheiden en woonden alleen. We rolden er als het ware in, mijn broer en ik. Het was vanzelfsprekend. Uiteindelijk werden het twaalf bijzondere jaren. Het is ontzettend fijn om er voor je dierbare(n) te mogen zijn. De relatie met mijn ouders werd eens te meer werkelijk en verdiepend. En ook de band met mijn broer is er door versterkt. Echter, met de toenemende beperkingen van mijn ouders groeiden ook de taken en verantwoordelijkheden. Er kwam steeds meer bij. Voorbij de eigen grenzen, omdat je je grenzen gewoonweg niet meer (er)kent.

Ik zit naast mijn eigen zieke moeder en geef de verpleegkundige nog snel enkele essentiële instructies door. Als een haastig geschreven to-do lijstje. Maar wat zou ik zelf nog voor mijn zieke moedertje kunnen doen? Ik zou alles willen doen, als ik haar maar niet achter hoef te laten. Een onaangenaam, maar herkenbaar gevoel drukt op mijn schouders. De vervorming van liefde, betrokkenheid en verdriet. Het heet schuldgevoel. En dan ineens, voel ik mij zo ontzettend alleen.

Dochter is even weg. Moeder grijpt haar kans en fluistert dat dochter te veel op haar nek zit. Moeders woorden zijn herkenbaar in de manier waarop dochter zich presenteert. Moeder is moe en doet er het zwijgen toe. Dochter is ook moe, maar geeft zich er niet aan over. En zit juist vol adrenaline. Ze maakt een vuist voor de beste zorg voor haar moeder. Zij alleen weet wat moeder nu nodig heeft! Er is boosheid en ze voelt zich schuldig aan de opname van moeder. Doet ze er wel goed aan?

Gedurende de jaren dat ik als verpleegkundige in het hospice werk, zie ik ‘ze’ binnenkomen. Nabij hun zieke echtgeno(o)t(e), partner, vader, moeder broer, zus of vriend(in). Volgepakt met noodzakelijke spullen en ondertussen alert en bewust van de omgeving. Dit beeld roept van alles in mij op. De mantelzorgers, meestal vrouwen, meer dan eens werkzaam in een dienstverlenend beroep, meerdere ballen tegelijk hoog houdend. Ik voel mij verwant. Ik ben één van hen.

De belangeloze inspanningen van mantelzorgers in onze samenleving zijn van onschatbare waarde, en erkenning voor hun taak, gevoelens, eenzaamheid, het behouden van veerkracht en alles wat er dagelijks aan de orde is. Gelukkig is dat niet onopgemerkt gebleven. Er zijn heel veel initiatieven. Jaarlijks is 10 november ‘De Dag van de Mantelzorg’. Bijna vijf miljoen zorgzame helden worden in het licht gezet om hun bijzondere liefdevolle zorg voor hun naaste. Zelf heb ik pas na enkele jaren deze dag durven te omarmen…. “Is dat ook voor mij?” Het bleek een heerlijke ontspannen verwen-dag met gelijkgestemden te zijn. Ik zou alle mantelzorgers willen oproepen om gebruik te maken van de aandacht die er voor hen is. Het geeft je vertrouwen en een boost om weer verder te kunnen.

Mijn moeder is in september 2020 overleden. Vorig jaar was ik voor de tweede keer mantelzorger af. ‘De Dag van de Mantelzorg’ heeft voor mij een andere betekenis gekregen. Een dag om te reflecteren op wat is geweest.

De zorgmantel heb ik niet van mij afgeworpen, hij gleed behoedzaam van mijn ontlaste schouders.
 

Claire van Spanje-Blom is verpleegkundige en werkt in hospice Heuvelrug aan de Arnhemse Bovenweg in Zeist. Hospice Heuvelrug is een kleinschalig gastenhuis waar zorg wordt geboden aan mensen in hun laatste levensfase. Claire schrijft columns over haar werk.