Marktwerking in Zeist - voor niets gaat de zon onder

23 april 2022
tekst en foto: Arend Postma

Ergens in juli 1999 zat ik met mijn broer een blikje bier te drinken op het terras van een snackbar aan de achterkant van Rotterdam Centraal. De soberheid van de stationsomgeving, die door sommige mensen troosteloos genoemd zou kunnen worden, was een uitstekend decor voor het doornemen van de toestand van het land op dat moment.

Ten tijde van het blikje bier was het kabinet Kok, beter bekend als Paars, aan het bewind. Het wondermiddel marktwerking kwam voorbij. Ik was er vol lof over, want alleen maar fraaie vergezichten: meer kwaliteit tegen lagere kosten. Mijn enthousiasme en optimisme viel helemaal in het niet bij de naargeestige perspectieven die mijn broer schetste. Hieruit blijkt maar weer dat, ondanks identieke genen, neuzen niet altijd dezelfde richting op hoeven te gaan.       

Twintig jaar later kijk ik met iets andere ogen naar het neoliberale fenomeen markwerking. Want toentertijd werd het omarmd als wondermiddel tegen alles wat er mis was in Nederland.

Private ondernemingen konden veel goedkoper energie leveren dan de overheid, die overigens wel de beste energie-infrastructuur ter wereld bood.

De zorg was door het ontbreken van managementlagen te toegankelijk en daardoor te duur, dus daar zaten enorme kansen om te besparen.

Het openbaar vervoer bood met al die lege bussen en treinen op de iets rustiger momenten van de dag veel besparingsmogelijkheden door niet te rijden.

Volgens Stef Blok ging het heel goed met de Nederlandse woningmarkt en de daaruit voortvloeiende rendementen. Daarom bood hij internationale beleggers, zoals het Amerikaanse Blackrock, duizenden sociale huurwoningen voor spotprijzen te koop aan. Die konden ze na enkele jaren van flinke huuropbrengsten dan weer voor de hoofdprijs aan particulieren verkopen – zie hier het begin van de wooncrisis.

Het onderwijs kon goedkoper door klassen gewoon groter te maken.

En dan en natuurlijk het openbaar bestuur, want dat zou tot een kleinere overheid moeten leiden – dé natte droom van de neoliberaal. Want wie kan nou beter en goedkoper het eigen vlees keuren dan de slager zelf? Hij weet per slot van rekening precies wat voor vlees hij in de kuip heeft.

Mochten er dan nog minuscule lettertjes en regeltjes in de grondwet staan die de marktwerking en betrokken ondernemingen frustreren, dan is er altijd nog de Amsterdamse Zuidas. Daar in de spiegelglazen torens zorgen juristen, fiscalisten, consultants en oud-politici ervoor dat hun clientèle geen last van hinderlijke regels hebben, geen belasting betalen en maximaal subsidies uit de door de gewone werknemer gevulde subsidiepotten kunnen graaien.

Die Zuidas is tegenwoordig toch wel een beetje een ver-van-mijn-bed-show en daarom richt ik mij maar op mijn eigen Zeist. Want daar leeft men niet onder een steen en zijn landelijke ontwikkelingen ook zichtbaar.

Zeist wordt, als onderdeel van de grote openbaarvervoerregio, meegesleurd in het spel van de concessies die private vervoersmaatschappijen via aanbestedingen proberen te bemachtigen. Daarom verdwijnt er regelmatig een rechtstreekse buslijn door die op een sluwe manier in allerlei stukjes met veel overstappen te knippen, want een lege bus is vloeken in de kerk van de markwerking. Sommige reizigers nemen dan van lieverlee maar weer de auto.

De wil in Zeist iets aan de woningnood te doen is zeker aanwezig. Daarom bouwen de woningcorporaties op woningbouwprojecten het aantal afgesproken sociale huurwoningen en is daarnaast via de vrije markt een beroep op projectontwikkelaars gedaan. Die bieden, via websites met artist’s impressions, vergezichten van duurzame nog te realiseren woningbouwprojecten - de prijzen worden angstvallig buiten beeld gehouden of je moet je inschrijven. Hier komt een andere realiteit in beeld. Want net als op de arbeidsmarkt is er een zekere mismatch tussen vraag en aanbod. De woningzoeker die door omstandigheden als verleden, scheiding, ontslag of pech geraakt is, kijkt ineens tegen twee werelden aan: onbereikbaarheid van een dak boven het hoofd door de prijs.

Gelukkig bevind ik mij niet in die omstandigheid en kan ik mij over andere onderwerpen, die met marktwerking te maken hebben, druk maken: RMN.

Tegenover ons appartement waren illegaal oude tuinhekken tegen een muur geplaatst zodat de eigenaar ze niet hoefde af te voeren. Toen ik actie wilde ondernemen was toevallig de wijkmanager in de buurt en hij zou het aan Handhaving doorgeven. Enkele dagen later waren de tuinhekken nog niet door RMN opgehaald, sterker nog: er waren een paar oude stoelen en een keukenkastdeurtje bijgekomen. Toen ik hem daarover aansprak zei hij: “Dit moet opnieuw via Handhaving doorgegeven worden want de situatie is veranderd. Die stoelen en dat deurtje moeten nu ook bij RMN aangemeld worden zodat zij dat ook in rekening kunnen brengen, want voor niets gaat de zon onder!”

Ik dacht: ”Hij houdt zich aan de regels, maar de marktwerking smoort elke souplesse van RMN, Handhaving en de wijkmanager in de kiem”, een trieste conclusie.