Steeds minder SAMEN opvoeden

1 januari 2019
tekst: Bob Horjus

Onze kinderen groeiden op in een kinderrijk buurtje in Couwenhoven. Daar was een speelveldje met klimtoestel, wipkip en een zandbak. Mijn vrouw ging bij mooi weer met een kop koffie op het bankje zitten kletsen met de buurvrouwen, terwijl ze de kleintjes in de gaten hielden. Mijn vrouw vertelt nu nog vaak hoeveel ze daarvan leerde als opvoeder. Ze zag hoe andere moeders conflictjes oplosten, hoe ze met hun kids omgingen, regels stelden etc. Geweldig toch?

Is dit nu een normaal of een bijzonder tafereel? Daar gaat deze column over: voeden we wel of niet SAMEN onze kinderen op?

Is dit eigenlijk een belangrijke vraag? Ik denk van wel. En wel omdat vanaf oertijd opvoeden hoofdzakelijk in stamverband, dorpen etc. plaatsvond. Maar sinds een generatie of twee, drie lijkt bijna iedereen de overtuiging te hebben dat alleen het kerngezin (ouders + kinderen) verantwoordelijk is en dat je ver moet houden van hoe anderen hun kinderen opvoeden.

Uit allerlei onderzoek komt naar voren dat dit de bron is heel veel ellende. Het is even ingewikkeld, maar hier komt de verklaring….

Om met iets actueels te beginnen: de kosten voor jeugdzorg. Ik citeer: In 2017 “ hebben gemeenten 724 miljoen meer uitgegeven aan het sociaal domein dan begroot. …. Jeugdzorg slokt het grootste deel van de uitgaven voor het sociaal domein op”.

Komt dit nu doordat mensen niet samen opvoeden? Inderdaad. Een aanwijzing daarvoor is dat het Cultureel PlanBureau al in 2011 becijferde dat de kostenstijging voor jeugdzorg tussen 2000-2009  met 400% toenamen door een heel grote vraag naar ambulante hulp (zie de grafiek). Hiervan is een belangrijk deel eenvoudige problemen die ook door niet-professionals (buren, grootouders, vrienden) zouden kunnen worden verholpen.

Na 2009 is het niet beter geworden: in 2012 stegen de Jeugdzorgkosten volgens het CBS met 17%. En in de eerste evaluatie jeugdwet (2018) staat dat er nog geen sprake van een verminderd beroep op gespecialiseerde hulp. Ook is nog niet zichtbaar dat op grote schaal wordt ingezet op preventie.

Wat is er aan de hand in Nederland? Zo problematisch is de jeugd van tegenwoordig toch niet?

Gelukkig niet… Integendeel: Laten we dankbaar zijn dat we in zo’n goed georganiseerd land leven. Het HBSC rapport van Stevens e.a. (2018) zegt over het welzijn van jeugd: Er is een trend van een positieve ontwikkeling. Minder roken. Minder pesten. Minder seksueel actief voor 16 jaar. Stabilisering van psychische problemen. Stabilisering van alcoholgebruik na jaren van forse teruggang.

Ook in de onderzoeken van UNICEF naar welzijn van kinderen (2007 en 2013) komen Nederlandse kinderen al decennialang op nummer 1 in de wereld (Engeland staat op no. 16 en de VS op no. 26). Helaas is Nederland in 2016 gezakt naar no. 6 vanwege onderwijsproblemen. Maar dan toch…. Nummer 6 op de wereldranglijst. Dat is niet niks.

Er is dus iets geks aan de hand: Jeugd wordt niet problematischer, maar toch vragen ouders steeds meer ondersteuning van professionals.

Een verklaring voor dit fenomeen geeft Hermanns in 2009. Hij vindt dat Nederlanders het doodgewone opvoeden zijn verleerd. Ouders gaan niet voor opvoedprobleempjes meer te rade bij ouders, vrienden, of buren en kennissen. Dat komt o.a. vanwege de maatschappelijke trend van individualisering. Hierdoor hebben mensen hebben minder sociale contacten o.a. doordat:

• ze niet meer wonen in de plaats waar ze opgroeiden en hun sociale netwerk achter lieten.
• ze niet werken in de plaats waar ze wonen. Lange reistijd maakt minder sociaal contact in de buurt mogelijk.
• ze wonen in grootstedelijke gebieden waar men elkaar niet kent.
• dat ze het druk hebben met werk zijn ze vaak
  • minder verbonden met anderen .
  • minder vaak actief bij gemeenschappen als kerk, vakvereniging, politieke partij.
  • minder op bezoek bij anderen dan pakweg 40 jaar geleden.

Een gebrek aan onderlinge verbinding (sociale cohesie en sociaal kapitaal) is een bron van heel veel ellende die negatieve gevolgen heeft voor opvoeding. Een opsomming uit onderzoek:

• Meer problemen bij de opvoeding, meer psychische problemen en minder goed gezondheid.
• Meer eenzaamheid.
• Meer armoede.
• Verloedering van wijken wat leidt tot:
  • Criminaliteit en minder goede morele ontwikkeling.
  • Minder veiligheidgevoelens.
  • Nog minder investeren in gemeenschappelijk welzijn.

Uit onderzoek en ervaring van hulpverleners blijkt dat hulpvragers die aankloppen bij professionele instanties relatief kleine persoonlijke netwerken hebben. Is het omgekeerde ook waar? Hebben mensen minder (opvoed) problemen doordat ze een groter netwerk hebben?

Daarover gaat een volgende column: Pedagogische Civil Society / It takes a village to raise a child.