Oeigoeren in Het Wilde Oosten van Europa

16 juli 2021
tekst: Arend Postma

Als je niet onder een steen leeft, dan is de kans dat je ooit iets over de Oeigoeren hoort, leest of ziet best wel groot.

In het Zeistermagazine lees ik de verslag van een expositie in Zeist over ‘Oeigoerse cultuur en genocide’. Deze werd georganiseerd door de in Zeist gevestigde stichting ‘Europa Oost-Turkestan Educatie Centrum’ en vond plaats op 3 en 4 juli. Dat is voor mij dan al geschiedenis, want ik ben te laat.    

Ik ben in ieder geval wakker geschud en ga maar eens googelen. Want mijn boekenkast, met zijn encyclopedieën en andere op het Broederplein en de Deventer Boekenmarkt gescoorde kennis, is al lang niet meer in staat antwoord te geven op al mijn vragen en nieuwsgierigheid. Gelukkig staan er nog wel enkele schrijvers in om mijn leven enige verdieping te geven en daar blijft het dan wel bij. Ter compensatie steun ik Wikipedia jaarlijks met een ruimhartige donatie, want voor niets gaat de zon onder.

Met wat doorklikken geeft Wiki mij een redelijk inzicht in de relatie Oeigoeren en China. China is verdeeld in 4 stadsprovincies, 23 provincies, 5 autonome regio’s en 2 speciale bestuurlijke regio’s. In een autonome regio bestaat de bevolking grotendeels uit minderheden, voorbeelden hiervan zijn: de autonome regio’s Tibet en Mongolië met respectievelijk Tibetanen en Mongolen als minderheid. Zo ook Xinjiang, want in deze autonome regio vormen de Oeigoeren met 12 miljoen personen een minderheid van 45 % van de bevolking.

Oeigoeren behoren als Turks volk tot de ‘Turkse talen’, daarmee wordt een 'taalfamilie' bedoeld. Deze taalfamilie bestaat uit zeker 35 talen die door verschillende Turkse volkeren worden gesproken, het gaat hierbij om zeker 220 miljoen mensen. Deze volkeren leven van Oost-Europa tot in Centraal-China en de Noordelijke IJszee in Noordoost-Azië.

De Oeigoeren wonen in een gebied in het noordwesten van China: boven Tibet en naast Kirgistan en Tadzjikistan. In 1933, toen ze steeds minder invloed op hun eigen regio kregen, riepen zij, na een opstand, de Eerste Oost-Turkestaanse Republiek uit. Dit duurde tot 1949, want daarna pikte China het gebied, als autonome regio Xinjiang, definitief in. Na die tijd werd hen langzaam hun onafhankelijkheid en de vrijheid ontnomen. Toen in 2014 bij aanslagen van Oeigoerse militanten tientallen doden vielen, werd dat de buitenwereld helemaal duidelijk: de eigen taal werd door de Chinese vervangen, er kwamen religieuze restricties en de ‘opleidingscentra’ (heropvoedingskampen) werden geïntroduceerd.

Als ik het gebied rondom Xinjiang wat uitgebreider bestudeer, valt het mij op dat bijna alle landen, waarvan vele uit de voormalige Sovjet-Unie, op ‘stan’ eindigen, dus: Kirgistan, Oezbekistan, Kazachstan, Turkmenistan enzovoort. In combinatie met instituten als Mongolië, permafrost, de Siberische tijger, Trans Siberië expres en de Zijderoute roepen ze een soort heimwee op naar een oord dat ik ooit tot op heel grote afstand genaderd was.

Mijn fascinatie voor dat enorme grensgebied tussen Rusland en China wordt in ieder geval wel weer nieuw leven ingeblazen. Want lang geleden, in de tijd van de Sovjet-Unie, reisde ik met twee van mijn broers per trein naar Moskou als generale repetitie voor de Trans Siberië expres. Bij hoge uitzondering dronken wij alleen maar thee en voor de rest rook de hele trein naar Bulgaarse worst die voor de helft uit knoflook bestond. Nadat we ‘Het IJzeren Gordijn’ gepasseerd waren veranderde het landschap onmiddellijk, want het kreeg een uitstraling van kleur en degelijkheid die deed denken aan het ooit in bepaalde kringen populaire Russische automerk Lada en dit tot aan Moskou.

Want daarna komt ‘Het Wilde Oosten’, wat betekent dat de zon in volle glorie en kleuren in het oosten opkomt zoals die ooit bedoeld was.

Jammer dat je dat daar, als Oeigoer, niet van genieten mag.