Het Den Dolder-dilemma: veiligheid versus vooroordelen

In de nasleep van de dramatische gebeurtenis in Den Dolder voltrekt zich op sociale media een voorspelbaar scenario. Het is duidelijk dat er bij Fivoor een vreselijke inschattingsfout is gemaakt, en het is dan verleidelijk om alle cliënten van zo'n forensische kliniek volledig op te willen sluiten, maar het is essentieel dat patiënten stapsgewijs leren omgaan met vrijheid.

19 januari 2025

tekst: Jurian Vernooij; foto: Ronald Camstra

Gedachteloos open ik de X-app op mijn telefoon. Een bericht van Politie Utrecht trekt direct mijn aandacht: Dodelijk steekincident - Duivenhorst - Den Dolder. Een 76-jarige vrouw uit de gemeente Zeist is om het leven gebracht. Details ontbreken, maar de politie roept op tot het delen van camerabeelden.

In de Facebookgroep van Zeist, het digitale dorpscafé, circuleert al een foto van de vermoedelijke dader: een lange man in een opvallende blauwe jas met capuchon. Wacht even.. Een man van hooguit 30 jaar die een weerloze bejaarde vrouw doodsteekt, midden op straat en op klaarlichte dag? Wie doet zoiets? Het is het moment dat mijn gedachten voor het eerst afdwalen naar de forensische kliniek in Den Dolder. Het zal toch niet..

Mijn vermoeden blijkt juist: de dader is een patiënt van forensische kliniek Fivoor. Het nieuws slaat hard in, zeker in een gemeenschap die de moord op Anne Faber nog niet is vergeten. Die dramatische gebeurtenis leidde destijds al tot felle kritiek op het toezicht in de kliniek, en nu lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Voor Fivoor, dat naarstig op zoek is naar een nieuwe locatie vóór 1 januari 2027, wordt de situatie nog complexer. Want wie wil deze kliniek nog in zijn achtertuin?

In de nasleep van dit dramatische incident voltrekt zich op sociale media een voorspelbaar scenario. "Dit klote land wordt geleid door watjes, softies en losers!" schrijft een inwoonster, waarna ze het hele concept van verminderde toerekeningsvatbaarheid wegzet als een onnozel juridisch bedenksel. De dader zal volgens haar vast weer een ‘fopstrafje’ krijgen, een sentiment dat massaal wordt geliket door dorpsgenoten. Ik reageer dat wetenschappelijk is aangetoond dat strenger straffen niet effectief is en je psychisch gestoorde delinquenten beter óók een behandeling kunt geven, maar dat is aan dovemansoren gericht.

Begrijp me niet verkeerd: de woede en verontwaardiging zijn volkomen terecht. Deze tragedie had nooit mogen gebeuren. Er is overduidelijk een inschattingsfout gemaakt door deze verdachte zonder begeleiding de straat op te sturen. Maar wie verder kijkt dan de onderbuik, ontdekt een werkelijkheid die weerbarstiger is dan een simpel 'opsluiten en weggooien die sleutel'.

Zo'n forensische kliniek zal altijd op een dun koord balanceren: aan de ene kant moet de veiligheid van omwonenden gewaarborgd worden, aan de andere kant is het essentieel dat patiënten stapsgewijs leren omgaan met vrijheid. Zonder een beetje vrijheid geen herstel, zonder herstel geen veilige terugkeer. Het is verleidelijk om na dit drama zo'n kliniek volledig te fileren. Maar dat lijkt me onterecht, want er zijn natuurlijk vele behandelingen die wél slagen, alleen komt dat niet in het nieuws.

Het blijft een uitdaging voor Fivoor, en daarmee voor de samenleving als geheel, om een betere balans te vinden tussen veiligheid en behandeling. Dit vraagt om meer dan schreeuwende krantenkoppen en onderbuikreacties op sociale media, want het ongenuanceerd veroordelen criminaliseert ook de vele patiënten die worstelen met niet-gewelddadige problematiek (zie onderstaande brief, die eerder verscheen op RTV Utrecht). Voor Fivoor in Den Dolder is het echter te laat. Na twee dodelijke incidenten kan ik me goed voorstellen dat men het daar wel welletjes vindt met nuances.