Vreugde en verdriet

Maarten bezocht een Historisch Café over 80 jaar bevrijding. Marja Vermeulen vertelde over de eerste weken na de bevrijding. Er was veel vreugde en er werd veel gefeest, maar daarnaast was er ook veel verdriet, over degenen die niet terugkeerden uit de kampen, over verzetsstrijders die in de oorlog waren geëxecuteerd, over vermisten waarvan het lot lang onduidelijk bleef. 

4 mei 2025

tekst: Maarten Bos

Op 5 mei wordt de bevrijding van Nederland gevierd. Dit jaar was dat 80 jaar geleden. De meeste mensen die de oorlog hebben meegemaakt zijn inmiddels niet meer in leven. Het grootste deel van degenen die nog wel uit eigen ervaring weten wat de bezetting inhield was destijds kind. De belangstelling voor wat er in de oorlogsjaren gebeurd is niettemin nog altijd groot en de gebeurtenissen in de huidige tijd maken een bezinning op wat toen plaatsvond nog relevanter. 

Vreugde en verdriet
Op maandag 28 april organiseerde het Zeister Historisch Genootschap (ZHG) een Historisch Café in het kader van die 80 jaar bevrijding. Dat was, zoals altijd, in hotel-restaurant-theater Figi. Onderwerp was: "Vreugde en verdriet", over het leven in Zeist in de eerste maanden na de capitulatie van het Duitse leger. Inleider was Marja Vermeulen (62). De lezing was in de Springerzaal. De belangstelling was, en dat is altijd het geval bij het Historisch Café, erg groot. Kees Linnenbank maakte video-opnamen. 

Marja: "Na de overgave van de Duitsers reden op 7 mei 1945 om 9.30 uur de Polar Bears van de 49e divisie van het Canadese leger, via de Driebergseweg en de Dorpsstraten Zeist binnen. Na vijf jaar bezetting was Zeist eindelijk bevrijd, twee dagen na de Duitse overgave. Een tijd van vreugde, maar ook van verdriet. Feesten om de bevrijding te vieren, maar ook rouw om de vele mensen, die niet terugkwamen uit de kampen, of omgekomen waren tijdens gevechten. Normaal was het leven zeker nog niet".

Marja vervolgde: "Er werd uitbundig gefeest na de bevrijding. Zozeer zelfs dat sommigen meenden te moeten waarschuwen voor zedeloosheid. Maar tegelijk werd bij velen de feestvreugde overschaduwd door verdriet over verlies. Hoewel Duitsland al op 4 mei had gecapituleerd, werd iedereen in Zeist gemaand te wachten met feesten totdat de geallieerde troepen daadwerkelijk waren gearriveerd. Voor dat tijdstip, 7 mei om half 10 ‘s ochtends, was het te gevaarlijk. Op 5 mei werd er zelfs nog geschoten in het dorp".

Arrestanten
Marja: "De ontwapening van de Duitsers en hun aftocht nam dagen in beslag. Zij waren niet zomaar weg. Feest was het ook niet voor de ongeveer 700 arrestanten die in Slot Zeist gevangen werden gezet. Zij zaten daar tot augustus en moesten werk verrichten in vooral de, sterk verloederde, openbare ruimte van Zeist. Een apart verhaal waren de vele kinderen van de gearresteerden. Zij kwamen veelal in het Waldlager Huis ter Heide terecht. Dat was nog door de Duitsers gebouwd en intact gelaten. In dit Waldlager, dat voor dit doel tot augustus 1946 in gebruik is geweest, waren de omstandigheden wisselend. Hoe het daar was hing af van de leider die er de dienst uitmaakte. Voor sommigen was het er slecht, voor anderen goed. Voor enkelen heeft het verblijf hier gezorgd voor een levenslang trauma. Het ZHG gaat binnenkort publiceren over dit Zeister boskamp". 

Marja: "Voor vele anderen was het vooral feest. Op 2 juni was er een groot festijn in het Bisonpark en op 15 september was er een afsluiting van de festiviteiten met grote optochten waaraan ook de Nederlandse Spoorwegen meededen. Gefeest werd er ook met de vele Canadezen die in Zeist aanwezig waren. De laatsten daarvan vertrokken pas in 1946. Hun aanwezigheid trok veel meisjes aan, uit Zeist maar ook van heinde en verre, bijvoorbeeld uit Rotterdam en Leiden. Die meisjes waren vaak erg jong en ze werden niet zelden door de Zeister politie opgepakt en weer thuis afgeleverd. Over heel Nederland gerekend vertrokken in 1946 zo’n 2.000 Nederlandse bruiden richting Canada. In Zeist werden in 1946 48 kinderen geboren bij moeders die ongehuwd waren. Daarvan hoeven de vaders niet allemaal Canadees geweest te zijn, het kunnen bijvoorbeeld ook Duitse militairen zijn geweest". 

Vermaak
Marja: "Velen vonden dat het ongebreideld feestvieren met de Canadezen in goede banen geleid moest worden. Daarom werd het Entertainment Comité opgericht voor de Canadese militairen. Het vermaak dat dat comité verzorgde vond voornamelijk plaats op het Slot. In Zeist zaten nogal wat Canadese soldaten. Verwonderlijk is dat niet. Voor de oorlog was het centraal gelegen dorp van groot belang geweest voor het Nederlandse leger. In de oorlog waren maar liefst 8000 Duitse militairen in Zeist gelegerd. Na de bevrijding waren overal waar de Duitsers gezeten hadden Canadezen te vinden".

Marja: "De toestand was in de jaren na de bevrijding nog verre van normaal. Vooralsnog bleef de gaarkeuken uit de Hongerwinter nog een tijdlang in gebruik. Het voedsel bleef op de bon. Het vlees ging pas in 1949 van de bon. Koffie was het laatste product dat weer vrij verkrijgbaar werd. Dat was pas in 1952. Die schaarste was geen reden tot vreugde en het verlies van dierbaren, waarvan de omvang pas na de bevrijding duidelijk werd, gaf ook verdriet. Tot diep in 1946 bleven in de dagbladen overlijdensadvertenties verschijnen van omgekomenen".

Onthaal
Marja: "Zeist heeft veel verzetslieden gekend. Velen zijn geëxecuteerd. Ook waren er veel Joodse onderduikers in ons dorp. 153 Zeister Joden hebben de bezetting niet overleefd. Zij die wel terugkeerden kregen, het is bekend, allerminst een warm onthaal. In 2024 heeft Zeist hierover een rapport gepubliceerd. De Nederlanders die terugkeerden uit de Arbeitseinsatz of krijgsgevangenschap kregen ook al geen hartelijk welkom. Hen werd dikwijls verweten dat ze niet hadden ondergedoken. Veel van die verwijten waren onterecht. Sommigen hielden ook aan deze gebeurtenissen een levenslang trauma over. Tegenwoordig wordt wel gepubliceerd over ook dit onderwerp, een van de laatste taboes uit 1940-1945. 11.000 teruggekeerde Nederlandse militairen werden eerst naar een kamp in Austerlitz gezonden". 

ZHG
Na afloop van Marja's inleiding werd er nog een aantal vragen gesteld. De toehoorders waren onder de indruk van de voordracht. Marja werkte bij de Gemeente Zeist maar is nu gepensioneerd. Zij is ook actief bij het Gilde Zeist, Het Geheugen van Zeist en natuurlijk het ZHG. Vorig jaar verzorgde zij eveneens een Historisch Café. De inleiding toen ging over de oorlogsjaren in ons dorp. 

Het ZHG zal in 2026 al 75 jaar bestaan. Sinds 1951 zetten de vrijwilligers van het ZHG zich in om de geschiedenis van Zeist te onderzoeken en tot leven te brengen op velerlei manieren. Zo wordt 1x per kwartaal het Historisch Café gehouden. Dat is steeds op de laatste maandag van de eerste maand van een nieuw kwartaal. Locatie is altijd een zaal in Figi. De toegang is gratis. Bovendien houdt het ZHG een website bij en brengt het, naast andere publicaties, het kwartaalblad Seijst uit. 2 mei is een speciaal bevrijdingsnummer van Seijst uitgekomen. Het ZHG organiseert daarnaast lezingen en ook excursies. Het is mogelijk vrijwilliger en/of donateur van het ZHG te worden. Ik ben zelf frequent bezoeker van de Historische Cafés.

Voor meer informatie: www.zhg.nl, info@zhg.nl of 06-21827878 (Flora de Vrijer)

foto's: Gemeentearchief Zeist, Anja ter Avest en Floran van Poecke