Speelgoed Mobaco: made in Zeist

Mobaco, constructiespeelgoed van hout en karton, was van 1924 tot en met 1962 te koop. Het werd in Zeist geproduceerd door N.V. Plaatmetaalindustrie Van Mouwerik & Bal (Moubal). Door de opkomst van Lego daalden de verkoopcijfers tegen het eind van de jaren '50 aanzienlijk en de verkoop werd in 1962 stopgezet.

9 maart 2025
tekst en foto onder: Maarten Bos; foto boven: Casper Mol 

Mobaco was weer even helemaal terug in Zeist. Vanwege het 100-jarige bestaan van het constructiespeelgoed vorig jaar organiseerde het Zeister Historisch Genootschap (ZHG) een Historisch Café waar Mobaco onderzoeker Caspar Mol een lezing gaf. Ook was er een tentoonstelling in het Historisch Informatie Punt in het gemeentehuis van Zeist.  

Het ZHG organiseert eens per kwartaal een Historisch Cafe. De toegang is altijd gratis. Locatie is hotel-restaurant Figi. Ik bezoek deze Cafés regelmatig en deze keer was ik er ook bij.

Mobaco
Mobaco, constructiespeelgoed van hout en karton, was van 1924 tot en met 1962 te koop. Het werd in Zeist geproduceerd door N.V. Plaatmetaalindustrie Van Mouwerik & Bal (Moubal). Vanaf 1949 bleef Moubal de onderdelen maken, maar verzorgde de firma Hausemann & Hötte (HH) de marketing en bracht HH het speelgoed uit onder de merknaam Jumbo. De verkoopcijfers daalden tegen het eind van de jaren '50 aanzienlijk en de verkoop werd in 1962 stopgezet.

In 1924 kwamen de eerste twee dozen op de markt. In de jaren daarop werd dat uitgebreid tot 18 dozen. In 1932 kwam er een crisisdoos uit, een hele basale doos. In de oorlog werd Mobaco nog tot ongeveer 1942 geproduceerd, soms met geïmproviseerde middelen. De meest succesvolle jaren waren voor Mobaco eind jaren '20 en eind jaren '50. Daarna werd het merk verdrongen door met name Lego. Lego kwam in Nederland in 1957 op de markt, waarna de verkoop van Mobaco sterk terugliep. Ook waren de gebouwen aan de grote kant (ongeveer 1 op 30), vergelijkbaar met Spoor 1 treinen, wat veel ruimte eist. De ook populaire Dinky Toys hadden een schaal van 1:43. 

Caspar Mol vertelde mij na afloop van zijn lezing nog het volgende: "Als baby-boomer heb ik Jumbo Mobaco uit de eerste hand meegemaakt. Maar ik ben er later opnieuw mee in aanraking gekomen toen mijn vader zijn dozen uit de jaren ‘30 meebracht. Mijn kinderen op hun beurt vonden het aardig speelgoed dat goed paste bij hun Playmobil. En anders dan bij Meccano of Lego is het met Mobaco heel makkelijk om een groot gebouw snel in elkaar te zetten. Als architect vind ik dit soort modulaire bouwsystemen interessant. Bijzonder aan Mobaco is het systeem van schuine daken waarmee je een grote variëteit aan dakvormen kunt maken. Ik verzamel Mobaco nu digitaal en ik houd een website bij, mobaco.nl, waarop je werkelijk alles over dit speelgoed kunt vinden. Bijvoorbeeld ook alle publicaties die over het merk zijn uitgebracht".

Caspar: "Het is vrij zeker dat Mobaco is geïnspireerd op het Duitse Pulko, dat voor het eerst in 1920 uitkwam. Pulko werd geheel met de hand van hout gemaakt en was zeer arbeidsintensief. Mobaco's innovatie was om de onderdelen machinaal uit keihard karton te stansen, waardoor het een massaproduct werd. Ook kon je zo ingewikkeldere vormen maken, zoals de daken. Mobaco is niet gepatenteerd, waarschijnlijk omdat het zo lijkt op Pulko. De laatste dozen werden geproduceerd in 1958. De verkoop daarna waren restpartijen". 

Gedurende de expositie in het Gemeentehuis werden ook bouwmiddagen gehouden, met name voor kinderen. 

Naast de tentoonstelling in Zeist was er vorig jaar ook een expositie over Mobaco in het Speelgoed Museum in Deventer en in het Speelgoedmuseum in Oosterhout. Dit jaar is er van april tot oktober een grote Mobaco tentoonstelling in het Kijk- en Luistermuseum in Bennekom. Daar kunnen kinderen ook zelf met Mobaco aan de slag!

Geschiedenis
Het is niet verwonderlijk dat ik graag de Historische Cafés van het ZHG bijwoon. Geschiedenis is een hobby van mij en in een grijs verleden heb ik maatschappijgeschiedenis gestudeerd aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ik heb binnen die opleiding gekozen voor een richting die gericht was op popularisering van onderzoeksresultaten en journalistieke vaardigheden. Ik hoop daar nu nog altijd enigszins de vruchten van te plukken.

Ook behoedt het toen genoten onderwijs mij gelukkig ook voor een al te gemakkelijk geloof hechten aan allerlei nepnieuws dat dezer dagen overal wordt verspreid (denk bijvoorbeeld aan de onlangs in omloop gebrachte opvatting dat Oekraïne de agressor is in de oorlog met Rusland). Maar dit terzijde.