Aleid van de Bunt

Maarten blikt terug op een eerder Historisch Café van het ZHG waarin leven en werk van schrijfster, lerares en conservator Aleid van de Bunt aan de orde kwam. Zij woonde een tijdlang aan de Laan van Cattenbroek en hield in 1963 een voordracht over het Rampjaar 1672 en het 10-daags verblijf van de Franse koning Lodewijk XIV in Zeist.

22 december 2024

tekst: Maarten Bos; foto: ZHG

Ik heb in de jaren ‘80 maatschappijgeschiedenis gestudeerd in Rotterdam. Om die reden en omdat geschiedenis ook echt een hobby van me is ben ik een frequent bezoeker van de Zeister historische cafés. Het Zeister Historisch Genootschap (ZHG) organiseert viermaal per jaar een Historisch Café, in Figi. Dat is steeds de laatste maandag van het kwartaal. Locatie is Hotel Theater Figi. Het volgende Café is op 27 januari 2025.

In deze column blik ik terug op een eerder Historisch Café van het ZHG waarin leven en werk van schrijfster, lerares en conservator Aleid W. van de Bunt aan de orde kwam. Zij schreef twee boeken en verschillende artikelen over Zeist en woonde ook jarenlang in het dorp. Wie was zij?

1911
Aleida Woutera van de Bunt, zoals zij voluit heette, werd geboren in 1911 in Nijkerk. Zij deed voor de oorlog de opleiding MO-geschiedenis. Vanaf 1952 was zij lerares in dit vak in Zeist. In 1959 werd zij conservator van het Streekmuseum in Rhenen. Zij bleef dit tot haar dood. Zij woonde een tijdlang aan de Laan van Cattenbroek in Zeist. Zij verhuisde in 1961 naar Wageningen. Zij overleed in 1975 in Veenendaal, 64 jaar oud.

Zij publiceerde in 1968 een boek over het Zeist van vroeger onder de titel ‘Historie van steden en dorpen: Oud Zeist’. De uitgave is antiquarisch nog wel verkrijgbaar. Je ziet het boek ook vrij vaak in één van de drie grote kringloopwinkels die Zeist rijk is. In 1969 bracht zij het boekje ‘Het Slot van Zeist’ uit. Menig Zeistliefhebber kent het. Het werd geschreven in opdracht van de gemeente. Aleid schreef in totaal minstens tien boeken over historische onderwerpen, daarnaast tijdschriftartikelen (bijvoorbeeld over de tabakscultuur in Rhenen en omstreken), zeker twee hoorspelen en een toneelstuk, ‘Jan Amos Comenius’ (1957), dat in onder meer Zeist werd opgevoerd. Ze verzorgde ook rondleidingen in Slot Zeist.

Van de Poll Stichting 
Aleid hield tussen 1955 en 1968 tot vier maal toe een lezing over Zeist voor de toenmalige Van de Poll Stichting ( de voorloper van het ZHG) over onder meer Willem Adriaan van Nassau (1955) (stichter van Slot Zeist) en Cornelis Schellinger (1956). In 1963 hield zij voor de Van de Pollstichting een voordracht over het Rampjaar 1672. De titel van de toespraak luidde: "Ongewenst Koninklijk bezoek aan Zeist". Deze lezing ging over het 10-daags verblijf van de Franse koning Lodewijk XIV en zijn troepen in ons dorp. Dat was in juli 1672. De ‘Zonnekoning’ ontving toen delegaties van de Republiek in Zeist dat als dorp met slechts 28 huizen en een kerk voor even het middelpunt was van de Europese politiek. Lodewijk was op dat moment aan de winnende hand in de Republiek maar hij liet het momentum een beetje verlopen en mede door de komst van Willem de Derde als nieuwe stadhouder en legeraanvoerder wisten de Lage Landen de schade enigszins te beperken. Tegelijk worden het Rampjaar 1672, de nasleep ervan en de vrede die erop volgde ook gezien als het einde van de Republiek als grote mogendheid en van onze Gouden Eeuw.

Oude Kerk
Toen de Franse koning in Zeist bivakkeerde verbleef een deel van zijn troepen in de Oude Kerk. De soldaten stookten vuren op de vloeren van het gebouw. Dat veroorzaakte spleten en gaten in die vloeren. Die zijn ook vandaag nog in de kerk te zien.

1672
Het Rampjaar 1672 vond dit jaar nu 352 jaar geleden plaats. President Zelensky van Oekraïne refereerde er nog aan in zijn toespraak in 2022 tot de Tweede Kamer waarin hij opriep tot steun aan zijn land vanuit Nederland. "Jullie hadden jullie eigen strijd voor je land", zei Zelensky bij die gelegenheid. Hij verwees daarmee naar onze strijd tegen de vier de Republiek binnenvallende mogendheden in 1672.

Aleid van de Bunt stelde in 1963 al vast dat 1672 het einde betekende van de 17e-eeuwse Nederlandse welvaart en van de Gouden Eeuw. Nederland was als staat niet van de kaart geveegd maar cultureel en economisch wel degelijk verslagen. Frankrijk werd de dominerende macht in de 18e eeuw. Jan Hein Heimel vertelde de bezoekers van het Historisch Café dat de tekst van Van de Bunt uit 1963 al alle inzichten gaf in deze kwestie die we ook nu kennen. "Correcties waren niet nodig", aldus Jan Hein. 

Uitgave
Van de lezing van Aleid werd ook een uitgave door de Van de Poll Stichting gemaakt in een oplage van 400 exemplaren. De uitgave raakte vrijwel geheel uitverkocht, maar het ZHG heeft nog 5 boekjes ervan in haar bezit. In het genoemde Historisch Café waarin aandacht besteed werd aan Aleid werd haar lezing uit 1963 (voorzien van commentaar en nieuwe illustraties) in zijn geheel voorgelezen door Jan Hein Heimel, penningmeester van het ZHG. Na afloop van het Café kreeg iedere bezoeker een gedrukt exemplaar van de lezing mee (met aanvullende informatie).

Het opnieuw onder de aandacht brengen door het ZHG van Van de Bunts lezing uit 1963 deed de Zeistenaren weer eens terugdenken aan deze markante vrouw en aan het jaar 1672 dat van grote betekenis was in onze nationale historie en die van Zeist.

Met enige moeite kun je het boekje ‘Oud Zeist’ van Aleid van de Bunt nog wel in Zeist terugvinden. Ik zag het onlangs nog in kringloopwinkel Het Goede Doel.